Hà Nội mùa thu lịch sử năm ấy

Tin tức loang ra khiến người Hà Nội tự hào và hồi hộp chờ đợi. Nhưng có một thông tin được giữ bí mật là Chủ tịch Hồ Chí Minh đã về ở tại ngôi nhà số 48 phố Hàng Ngang của vợ chồng nhà tư sản dân tộc yêu nước Trịnh Văn Bô và Hoàng Thị Minh Hồ. Tại đây, Người thảo bản Tuyên ngôn độc lập để đọc trong ngày 2-9. Sinh thời, bà Hoàng Thị Minh Hồ kể: “Các ông Trường Chinh, Hoàng Quốc Việt không hề nói cho tôi biết ông cụ người gầy mắt sáng là ai, và ở tầng một, tôi chỉ nghe tiếng đánh máy chữ tạch tạch, có hôm đồng hồ quả lắc đánh 3 tiếng (3 giờ sáng) mới thấy ngừng tiếng máy chữ”.

Để ngày lễ quan trọng diễn ra suôn sẻ, Bộ trưởng Bộ Nội vụ Võ Nguyên Giáp đã ra sắc lệnh giới nghiêm từ 12h đêm 1-9 đến 6h sáng ngày 2-9-1945. Đồng thời, ông Võ Nguyên Giáp cũng bí mật cho các đơn vị Việt Minh áp chế các cơ sở của Nhật và Pháp trên địa bàn Hà Nội, đề phòng họ gây sự, phá buổi lễ. Vừa hết giờ giới nghiêm, dân hàng phố tràn ra đường, mọi người ngạc nhiên vì có nhiều lá cờ đỏ sao vàng được treo trên các cột điện. Đường Puginier (nay là Điện Biên Phủ) dẫn đến quảng trường Puginier (nay là Quảng trường Ba Đình) giăng đầy cờ hoa, biểu ngữ. Hôm trước, Ban tổ chức đã có công văn gửi Đốc lý Hà Nội yêu cầu cắm cờ, kết hoa trên một số tuyến phố để tạo không khí cho buổi lễ.

Rồi bà con ở ngoại ô quần đen, áo nâu xếp hàng tiến vào nội đô, đến điểm tập kết ở vườn hoa nhỏ cuối phố Puginier chờ lệnh. Càng gần trưa, đoàn người đủ thành phần nối tiếp nhau đổ về đây càng đông với cờ hoa, biểu ngữ bằng tiếng Việt, Pháp, Anh, Trung Quốc... Gần 13h, các đoàn người tiến vào quảng trường. Trong hồi ký “Tại sao Việt Nam”, Thiếu tá Archimedes L.A Patti, Trưởng phái bộ tiền trạm của quân đội Mỹ có nhiệm vụ giải cứu tù binh Mỹ bị Nhật bắt và chuẩn bị cho việc giải giáp quân đội Nhật, chứng kiến lễ Tuyên ngôn độc lập ngày 2-9-1945 đã viết: “Trong khi chờ đợi Cụ Hồ và các quan chức tùy tùng tới, tôi đã nhìn thấy một nhóm cố đạo Thiên chúa giáo mặc áo thầy tu trắng và xanh đen, có cả các chức sắc mang khăn quàng và vải diềm đỏ. Cách họ không xa là các nhà sư khoác áo cà sa màu vàng, rồi đến các chức sắc Cao Đài mặc áo dài trắng có tua và khăn quàng sặc sỡ...”.

Biển người được hướng dẫn để hợp thành những khối trước lễ đài vừa dựng giữa quảng trường. Trầm đã được đốt, mùi thơm lan tỏa trong nắng thu. Dưới chân lễ đài là đội danh dự mặc sơ mi cộc tay, quần soóc màu cỏ úa, chân đi dép da. Họ là những chiến sĩ Giải phóng quân mới từ chiến khu về. Có tiếng hô lớn từ phía lễ đài: “Bồng súng... Chào!”, tiếp đó là: “Chào cờ... Chào!”. Biển người im phắc. Ban nhạc Giải phóng quân tấu bản “Tiến quân ca”. Trong âm thanh hùng tráng, mọi người bắt chước các chiến sĩ vệ binh đưa tay lên ngang tai để chào lá cờ đỏ sao vàng.

Lễ chào cờ vừa kết thúc, từ trên lễ đài vang lên một giọng miền Trung giới thiệu Chủ tịch Chính phủ lâm thời - Cụ Hồ Chí Minh, đọc bản Tuyên ngôn độc lập. Lập tức, hàng vạn cánh tay cùng giơ lên và tiếng hô vang: “Ủng hộ chính phủ của Chủ tịch Hồ Chí Minh!”, “Chủ tịch Hồ Chí Minh vạn tuế”. Trên lễ đài, Cụ Hồ mỉm cười tiến đến trước micro nhưng tiếng hò reo mãi không dứt. Cũng trong hồi ký “Tại sao Việt Nam”, Patti viết: “Cụ Hồ đang đứng đó, mỉm cười, nhỏ nhắn trong tầm vóc nhưng thực là vĩ đại trong sự hoan hô, ủng hộ cuồng nhiệt của nhân dân Cụ...”.

Trong hàng vạn người háo hức, mừng vui có bà Hoàng Thị Minh Hồ. Lúc sinh thời, bà kể: “Tối 1-9, ông Nguyễn Lương Bằng đưa cho tôi một tấm thiếp của ban tổ chức mời dự lễ Tuyên ngôn độc lập tại Quảng trường Puginier. Khi Chính phủ lâm thời bước ra lễ đài, người tôi bỗng sởn gai ốc, nước mắt lăn trên gò má vì quá bất ngờ, ông cụ ở nhà tôi chính là Chủ tịch Hồ Chí Minh”.

Cả quảng trường im lặng như nuốt từng lời khi vị Chủ tịch Chính phủ lâm thời đọc bản Tuyên ngôn độc lập. Đang đọc, Người đột nhiên ngừng lại, ân cần hỏi: “Tôi nói, đồng bào nghe rõ không?”. Ngay lập tức cả biển người đồng thanh: “Có! Có ạ! Có, có ạ!...”. Khi Cụ đọc hết bản tuyên ngôn, biển người nổi sóng với tiếng hô vang dội: “Hồ Chủ tịch vạn tuế!”, “Việt Nam Dân chủ Cộng hòa vạn tuế!”.

Đại lễ Độc lập của dân tộc kết thúc trong tiếng reo vui và hoan hô dậy trời đất. Nhiều người trào nước mắt vì xúc động. Đoàn người rời quảng trường tỏa đi các phố diễu hành cho đến chiều mới giải tán.