Giấc mơ “hồi sinh” cải lương sau vở diễn “Thầy Ba Đợi”

Từ điểm nhấn “Thầy Ba Đợi”

- Điều gì khiến anh và ê kíp bắt tay vào dàn dựng vở cải lương “Thầy Ba Đợi”?

- Vở diễn “Thầy Ba Đợi” do PGS.TS Nguyễn Thế Kỷ là tác giả kịch bản văn học, soạn giả Hoàng Song Việt và Phạm Văn Đằng chuyển thể cải lương. PGS.TS Nguyễn Thế Kỷ từng viết nhiều kịch bản cho nhà hát và các vở diễn đó đều gây tiếng vang rất lớn như “Chuyện tình Khâu Vai” (2014), “Mai Hắc Đế” (2015), “Hừng đông” (2016)... Ông hiểu về cải lương và âm nhạc dân tộc nên khi chúng tôi ngỏ lời về việc làm một sản phẩm nghệ thuật kỷ niệm 100 năm Cải lương Việt Nam, ông tham gia ngay.

PGS.TS Nguyễn Thế Kỷ đã nghiên cứu lịch sử cải lương và thống nhất chọn thầy Ba Đợi, tức nhạc sư Nguyễn Quang Đại để nói lên câu chuyện về cải lương Việt. Đây là một nhân vật có công rất lớn góp phần hình thành nền âm nhạc tài tử Nam Bộ sau đó là cải lương nhưng tư liệu về ông lại vô cùng ít ỏi.

Thầy Ba Đợi vốn là một quan của triều nhà Nguyễn. Khi vua Hàm Nghi bị Pháp đày sang Châu Phi, ông đã phiêu dạt sang mảnh đất Nam Kỳ, trú ngụ ở ngôi chùa trước đó là nhà thơ Nguyễn Đình Chiểu từng tá túc để viết “Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc”. Quá trình nương náu và đi dạy nhạc, ông không thể truyền trực tiếp nhã nhạc cung đình Huế cho nhân dân vì chỉ có vua quan triều đình mới được thưởng thức loại âm nhạc này.

- Vở “Thầy Ba Đợi” có thể được xem là công trình kỳ công nhất hiện nay của cải lương khi kết hợp được lực lượng lớn nghệ sĩ hai miền Nam – Bắc, anh gặp khó khăn và thuận lợi gì khi dựng vở?

- Sau khi kịch bản văn học hoàn chỉnh, chúng tôi kết nối với các nghệ sĩ ở miền Nam. Người đầu tiên là soạn giả Hoàng Song Việt, một soạn giả uy tín của cải lương miền Nam. Người thứ hai là NSND Trần Ngọc Giàu cũng là người nổi tiếng trong giới sân khấu phía Nam. Hai người nhất trí cùng nhau triển khai dự án này khiến chúng tôi vững tâm hơn rất nhiều.

Thực ra, khi đưa ý tưởng này vào miền Nam tôi cũng có chút lo lắng bởi trước đó, từng có không ít ý kiến cho rằng cải lương miền Bắc và miền Nam khó mà tìm được sự đồng điệu trên cùng một sân khấu bởi có quá nhiều sự khác biệt. Nhưng rất bất ngờ là khi biết dự án này, các nghệ sĩ ưu tú của sân khấu cải lương phía Nam như: Thanh Tuấn, Hồng Minh, Quế Trân, Trọng Nghĩa, Lê Tứ, Hữu Quốc... đã rất hào hứng tham gia.

Các nghệ sĩ đều thể hiện tâm huyết và trách nhiệm của mình đối với từng vai diễn dù thời gian tập luyện không có nhiều. Bản thân NSƯT Thanh Tuấn đã ngoài 70 tuổi, thời gian rất bận bịu nhưng vẫn đảm bảo vai diễn tốt nhất.

Những nghệ sĩ miền Bắc cũng nỗ lực để vở diễn được trọn vẹn nhất. Quang Khải là một nghệ sĩ cốt cán có năng lực. Anh là diễn viên chính và luôn tạo ra những dấu ấn riêng. NSND Vương Hà diễn quá tuyệt vời không chê vào đâu được. Thu Trang tham gia chỉ vài ba lớp thôi nhưng khi cất giọng lên các đồng nghiệp đều phải hết mình trân trọng. Tình cảm của nghệ sĩ hai miền trong quá trình tập vở rất ấm, yêu mến, quyến luyến nhau.

- Trước khi trình diễn tại Hà Nội, vở “Thầy Ba Đợi” đã công diễn tại TP Hồ Chí Minh trong dịp kỷ niệm 100 năm Cải lương Việt Nam. Đến nay, hiệu ứng của vở rất tốt, được những người làm nghề đánh giá cao về tính nghệ thuật cũng như hiệu ứng hấp dẫn khán giả. Với con mắt của người làm nghề, theo anh phần nào của vở diễn để lại ấn tượng nhất?

Trong vở diễn có nhiều trường đoạn khán giả hết sức ấn tượng như đoạn vua Hàm Nghi bị đày tạo hiệu ứng tình cảm đối với khán giả, rồi mối tình giữa nhạc sư Quang Đại và cô Ái Hoa. Cô Ái Hoa đã hy sinh cả mạng sống để nhạc sư Quang Đại được an toàn, giống như đồng bào Nam Bộ chở che cho nhạc sư vậy. Cảnh nhạc sư Quang Đại qua đời cũng khiến nhiều người rơm rớm nước mắt.

Âm nhạc được sử dụng trong vở này khác hẳn. Sau khi xem vở diễn, nhiều bạn trẻ đến gặp chúng tôi bày tỏ rằng “nghe nhạc thích quá”. Vấn đề về trang trí sân khấu cũng là một sự thay đổi không hề nhỏ. Thường trong cải lương miền Nam thiên về trang trí tả thực, thế nên khi tôi mang trang trí của họa sĩ Doãn Bằng vào nhiều người rất ngạc nhiên. Họa sĩ muốn gợi hình ảnh của chiếc đàn không phải tả thực mà chỉ gợi tả biểu trưng. Thấp thoáng được xoay đi xoay lại nhưng góc độ khác nhau tạo điểm cao thấp trong sự tương quan của trang trí. 

Chắp cánh giấc mơ của thế hệ trẻ

- Sau thành công của vở cải lương “Thầy Ba Đợi”, anh có ý tưởng gì cho sự kết nối nghệ sĩ cải lương hai miền Nam – Bắc một cách dài hơi?

- Sau khi vở diễn này thành công ở TP Hồ Chí Minh và Long An, tôi đã hoàn toàn xóa bỏ được những lo lắng về khát vọng muốn cải lương hai miền tìm được sự đồng điệu trên sân khấu. Trước đó, tôi có nói, cần đổi mới sân khấu cải lương, không phải bằng sự táo bạo, phá cách... mà nhặt lại trong di sản những gì còn đẹp đẽ. Lấy lại những giá trị của thời gian để thay đổi nếp xem của hiện tại cũng là một sự đổi mới. Cố gắng làm sao một vở diễn cải lương phát tiết được hết nét đẹp.

Sau thành công của vở diễn, tôi đã thống nhất với soạn giả Hoàng Song Việt và các nghệ sĩ miền Nam, sẽ có những dự án nối dài. Anh Hoàng Song Việt với công ty của anh ấy cùng phối hợp dàn dựng những vở diễn mang tính đổi mới cho cải lương. Tới đây có cải lương kết hợp Graffiti, rồi cải lương thực cảnh... Chúng tôi hy vọng, vở diễn này sẽ là “đòn bẩy” để các nghệ sĩ vững tin thực hiện nhiều dự án lớn cho cải lương để hấp dẫn công chúng.

- Thực tế là lớp trẻ ngày nay không còn đủ nhiệt huyết như thời xưa và cũng không còn mấy ai mặn mà với nghệ thuật truyền thống nói chung, cải lương nói riêng, dưới góc độ cá nhân, anh có nhận xét gì?

- Đến giờ, sân khấu nói chung và cải lương nói riêng vẫn còn gặp nhiều khó khăn, đây là thực tế mà tất cả chúng ta phải đối mặt. Vì cuộc sống, mưu sinh, các bạn trẻ bước vào đời thường chọn cho mình một nghề nghiệp đang thịnh hành hơn là theo đuổi nghệ thuật truyền thống. Còn nếu ai đó đam mê nghệ thuật, phần lớn các bạn sẽ chọn những lĩnh vực dễ kiếm sống hơn như thời trang, âm nhạc hay điện ảnh…

Cải lương là một nghệ thuật mang đặc thù rất riêng. Không như chèo, tuồng được định hình trong khuôn thước, cải lương luôn biến đổi, du nhập các yếu tố mới, cứ định hình rồi lại phá bỏ để phát triển, rồi lại định hình rồi lại phát triển theo từng giai đoạn.

Hiện nay, cải lương đang ở giai đoạn định hình, điều này tạo nên một thói quen, nếp nghĩ cố định cho người làm nghề, lẫn người xem, vì thế có nhiều lúc cải lương chỉ phù hợp với thế hệ này nhưng không phù hợp với thế hệ khác.

- Trưởng thành từ một diễn viên, sau đó làm đạo diễn và hiện tại đang đảm đương vai trò quản lý tại Nhà hát Cải lương Việt Nam. Với vai trò là người quản lý, theo anh, chúng ta nên làm gì để khuyến khích và tiếp lửa cho thế hệ trẻ theo đuổi và giữ gìn nghệ thuật truyền thống cải lương?

- Câu hỏi này được đặt ra từ rất lâu với nhiều thế hệ làm nghề cải lương. Là người làm quản lý, từ lâu tôi vẫn mong mỏi rằng làm thế nào để cải lương có chỗ đứng trên thị trường, có thể giúp nghệ sĩ gặt hái thành công, vinh quang và hơn hết là sống được bằng nghề. Khi làm được những điều đó, tự khắc giới trẻ sẽ đi theo nghệ thuật truyền thống, trong đó có cải lương. Để làm được điều này, rất cần sự quan tâm của các cấp quản lý và cả sự chung tay của những “mạnh thường quân” có tấm lòng với văn hóa truyền thống dân tộc.

Hiện nay, tôi và các bạn đồng nghiệp đang ấp ủ nhiều dự định mới. Chúng tôi đang nỗ lực làm cải lương bớt cũ kỹ trong mắt khán giả hiện đại. Các đơn vị, nhà hát cải lương cần khắc phục tình trạng làm nghề dễ dãi trong một bộ phận nghệ sĩ trẻ, xây dựng những vở diễn vẫn phát huy được bản sắc riêng mà vẫn mang tính chuyên nghiệp cao theo những xu thế chung của sân khấu thế giới.

- Trân trọng cảm ơn anh!