Quản lý thuế với hộ kinh doanh: Chi phí lớn, hiệu quả chưa cao

Theo Tổng cục Thuế, nguồn nhân lực để quản lý đối tượng HKD chiếm tới 20,55% tổng số cán bộ thuế. Nguồn thu ngân sách từ các HKD đạt thấp là do quy định về đăng ký HKD không còn phù hợp với thực tế, thủ tục thu nộp thuế với nhóm đối tượng này còn phức tạp, lạc hậu. Bên cạnh đó, thói quen thanh toán bằng tiền mặt góp phần khiến cơ quan thuế không thể kiểm soát được quy mô hoạt động và nguồn gốc tài sản của các HKD. Việc phần lớn HKD không ghi chép, lưu giữ sổ sách hóa đơn cũng khiến công tác quản lý thuế gặp nhiều khó khăn.

Về phía cơ quan thuế, công tác quản lý với HKD cũng còn nhiều bất cập. Tại vùng sâu, vùng xa thường xảy ra tình trạng thừa cán bộ, trong khi các đô thị lớn tập trung nhiều DN, HKD lại thiếu nhân lực. Việc điều tra xác định doanh thu, xử lý vi phạm, xác định và thông báo HKD bỏ trốn, mất tích… còn nhiều khó khăn do năng lực của cán bộ còn hạn chế. Trong khi đó, quy mô và thủ đoạn gian lận thuế ngày càng tinh vi và nếu không cập nhật kịp thời kiến thức quản lý hiện đại, việc phát hiện những vi phạm về thuế, đặc biệt là với các HKD không dễ.

Tại hội thảo kinh nghiệm quốc tế về quản lý thuế đối với HKD do Tổng cục Thuế phối hợp với Tổ chức tài chính quốc tế (IFC) tổ chức trung tuần tháng 4 vừa qua tại Hà Nội, các chuyên gia thuế quốc tế đã chia sẻ kinh nghiệm quản lý thuế với HKD. Ông Rich Stern, Giám đốc Chương trình thuế IFC cho biết, các quốc gia đều coi HKD là một bộ phận của nhóm DN nhỏ, vừa và siêu nhỏ nên chế độ thuế được xây dựng dựa trên năng lực của đối tượng. Cơ chế quản lý với nhóm này thường thực hiện theo hướng khuyến khích tăng trưởng để HKD phát triển thành DN nhỏ, thực hiện kê khai theo chuẩn kế toán thuế. Hiện nay có 3 phương pháp chính để quản lý thuế đối với HKD đó là: Thuế khoán; áp dụng chế độ thuế tiêu chuẩn và áp dụng chế độ thuế tiêu chuẩn, không điều chỉnh. Hình thức thu thuế khoán được áp dụng tại 16/19 quốc gia đang phát triển. Tại các nước có trình độ dân trí cao như khu vực cộng đồng Châu Âu, chỉ có 8/21 quốc gia áp dụng phương pháp này bởi thực tế cho thấy, cơ chế quản lý thuế khoán không phải là giải pháp tối ưu. Nguyên nhân là do tuy dễ quản lý nhưng sẽ không khuyến khích các DN nhỏ phát triển và chuyển đổi sang chế độ kế toán thuế tiêu chuẩn. Việc áp dụng phương thức thu thuế khoán sẽ khiến số thu ngân sách tại khu vực này luôn đạt thấp và người nộp thuế lớn có thể lợi dụng để giảm thiểu nghĩa vụ nộp ngân sách.

Để khắc phục tình trạng này, ông Rich Stern cho rằng, nên thiết lập bộ phận phụ trách thuế HKD và xây dựng dịch vụ dành riêng cho nhóm đối tượng này thông qua các giải pháp điện tử. Với hệ thống thuế đơn giản, dựa trên doanh thu, đồng thời áp dụng dịch vụ ngân hàng di động sẽ giúp giải quyết tình trạng tiếp cận dịch vụ của DN nhỏ tại các vùng xa xôi, vùng núi. Để quản lý sự tuân thủ của HKD, các chương trình thanh tra thuế phải được xây dựng dựa trên phương pháp rủi ro, đồng thời nên giảm số lượng sắc thuế mà DN nhỏ và siêu nhỏ phải nộp. Đơn cử, từ năm 1996 Brazil cho phép các DN nhỏ và vừa nộp một khoản thu thay thế cho 8 loại thuế khác nhau. HKD có doanh thu càng lớn phải nộp thuế suất càng cao. Brazil cũng tăng cường sử dụng công nghệ thông tin, xây dựng trung tâm thuế ảo có chức năng nộp thuế điện tử, kê khai thuế qua mạng và các ứng dụng, hỗ trợ khác. Việc đơn giản hóa thủ tục, kết hợp ứng dụng công nghệ thông tin đã giúp dễ nhận biết và quản lý được số thuế phải nộp, do đó, tỷ lệ tuân thủ pháp luật thuế ngày càng tăng cao. Thực tế, năm 1996 Brazil chỉ có 2,1 triệu người nộp thuế đến 2006, đã tăng lên 2,7 triệu. Số thu ngân sách năm 1996 chỉ đạt 5,8 tỷ real, đến năm 2006 là 13,9 tỷ real…

Ghi nhận những ý kiến đóng góp, đại diện Ban cải cách Tổng cục Thuế cho biết, thời gian tới, ngành sẽ nghiên cứu áp dụng một loại thuế duy nhất theo tỷ lệ trên doanh thu đối với HKD thay thế cho thuế giá trị gia tăng và thu nhập cá nhân, tiếp tục hoàn thiện, sửa đổi quy định về thuế tiêu thụ đặc biệt, môn bài… cho phù hợp.