Giải thưởng văn học: Khoảng cách giữa nhà phê bình và thị hiếu độc giả

Trong một bài phân tích về tầm ảnh hưởng của các giải thưởng văn học quốc tế được đăng trên tờ New York Times, nhà phê bình Daniel Mendelsohn - tác giả của nhiều cuốn sách bán chạy - cho rằng, khi một giải thưởng văn học được phát động cũng là lúc những câu hỏi quen thuộc được công chúng đặt ra như: Giải thưởng này phục vụ mục đích gì? Những giá trị đề cao là nghệ thuật hay thương mại? Và làm thế nào mà ban giám khảo có thể đi đến quyết định cuối cùng? Nếu như tại Thế vận hội, các tiêu chí về thành tích vượt trội thường có thể đo lường được bằng thời gian, quãng đường, độ dài thì ngược lại, tiêu chí cho sự xuất sắc trong văn học hoàn toàn mang tính chủ quan của nhà phê bình. Trong khi, khả năng thẩm định, kiến thức, thị hiếu và sở thích của mỗi người rất khác nhau. Đây là lý do tại sao các giải thưởng văn học thường là nguồn cơn của những cuộc tranh luận trái chiều.

Chia sẻ quan điểm về mức độ phổ biến của các tác phẩm đoạt giải thưởng văn học, Sarah Dickinson, người sáng lập diễn đàn sách Sarah's Bookshelves khá nổi tiếng tại Mỹ cho biết: “Tôi rất mê tiểu thuyết văn học, nhưng tôi thích những thể loại người đọc bình thường cũng có thể tiếp cận được. Tôi thích điểm ngọt ngào giữa văn học và thương mại. Tuy nhiên, trên thực tế, nhiều cuốn sách được đề cử cho các giải thưởng văn học lớn lại là những cuốn có tính văn học và mức độ hàn lâm, không dễ tiếp cận với người đọc bình thường”.

Vì thế, dù có nội dung và chất lượng tốt song nhiều tác phẩm đoạt giải cao vẫn bị các nhà xuất bản e dè. Do phụ thuộc vào bài toán lợi nhuận, việc chọn lọc các cuốn sách đoạt giải thưởng để xuất bản thường được cân nhắc rất kỹ và số lượng phát hành dựa trên thị hiếu của bạn đọc, nhu cầu của từng thị trường. Đã có trường hợp, sau khi đoạt giải, số lượng sách bán tăng lên nhưng sau một thời gian, đánh giá của người đọc dành cho tác phẩm lại thấp đi. Đây là trường hợp cuốn tiểu thuyết "The sense of an ending" (tạm dịch: Ý nghĩa của sự kết thúc) của nhà văn người Anh Julian Barnes, người giành giải thưởng văn học danh giá Man Booker năm 2011. Nhận xét về tác phẩm, nữ nhà văn Stella Rimington cho biết, “The sense of an ending" đã nói lên một điều chính xác về con người, đó là không một ai trong chúng ta thật sự biết mình là ai và tính cách mỗi con người được biểu hiện theo nhiều cách đa dạng. Cuốn sách mặc dù rất ngắn nhưng chứa đựng lượng thông tin lớn mà chúng ta không thể nghiệm ra ngay lần đọc đầu tiên.

Ngay khi phát hành, doanh số thu được từ "The sense of an ending" tăng mạnh và nhanh chóng lọt vào danh sách những tác phẩm bán chạy nhất của giải Man Booker. Tuy nhiên, nhà xã hội học Amanda Sharkey của Trường Đại học Chicago cho biết, xếp hạng của độc giả đối với cuốn sách sau đó đã bước vào giai đoạn sụt giảm kéo dài. Điều này có thể là do tâm lý hứng khởi của độc giả muốn sở hữu một cuốn sách đoạt giải thưởng với cách thể hiện mới, thế nhưng, khi đọc tác phẩm, không phải ai cũng hiểu hết được ý tứ của câu chuyện. Trước khi mua sách, nhiều độc giả có suy nghĩ rằng tác phẩm đoạt giải thưởng chắc chắn sẽ rất hay. Tuy nhiên, khái niệm “hay” lại tùy thuộc vào rất nhiều yếu tố, trong đó, việc cuốn sách có phù hợp với thị hiếu cá nhân độc giả hay không sẽ quyết định tới việc họ đánh giá tác phẩm như thế nào. Thị hiếu của người đọc không phù hợp với nhận định của các nhà phê bình là điều hoàn toàn có thể xảy ra. Vì vậy, bà Sharkey khuyên các tác giả, đặc biệt là những tác giả lọt vào danh sách những giải thưởng lớn, không nên thất vọng khi trải qua trường hợp tương tự nói trên.

Theo nữ tác giả Kirstin Scott, người từng đoạt giải thưởng của Hiệp hội Các nhà văn Mỹ, giải thưởng mang ý nghĩa rất lớn đối với người viết. Đây không chỉ là một dấu mốc để khẳng định bản thân, mà còn là sự khích lệ quan trọng đối với các nhà văn trong sự nghiệp sáng tác. Dù tác phẩm đoạt giải của bạn thuộc thể loại nào, nó cũng mang tới một lượng độc giả nhất định. Đây cũng là thước đo để mỗi tác giả lựa chọn con đường sáng tác tiếp theo.

Hằng năm, ngoài các giải thưởng văn học lớn, nhiều tổ chức cũng bình chọn những tác phẩm văn học được bạn đọc yêu mến, hoặc những cuốn sách bán chạy nhất. Điều này giúp đa dạng hóa tiêu chí cho các giải thưởng, tạo ra sự cân đối giữa đánh giá của các nhà phê bình và độc giả.