Điều chỉnh tỷ lệ lương hưu từ ngày 1-1-2018: Bảo đảm an sinh xã hội bền vững

Thay đổi là tất yếu

Với quan điểm đổi mới chính sách bảo hiểm xã hội (BHXH), những quy định về đóng, hưởng BHXH đã có sự điều chỉnh qua các giai đoạn. Tuy nhiên, theo ông Bùi Sỹ Lợi, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Về các vấn đề xã hội của Quốc hội, vấn đề đặt ra là phải từng bước cải tiến lộ trình theo nguyên tắc đóng - hưởng theo quỹ BHXH, khắc phục sự mất cân bằng của quỹ, Nhà nước chỉ bảo hộ khi có biến cố xảy ra để bảo đảm an sinh xã hội cho toàn dân.

Đó là điều quan trọng bởi theo quy định hiện hành (tính đến trước ngày 1-1-2018), tiền lương hưu cho người về hưu có đủ 15 năm đóng BHXH tương ứng với mức hưởng 45% mức lương bình quân làm căn cứ đóng BHXH. Tuy nhiên, cũng theo ông Bùi Sỹ Lợi, thực chất thì số tiền đóng BHXH trong 15 năm chỉ tương ứng với mức hưởng 38%. Có nghĩa là, Nhà nước đang phải hỗ trợ thêm cho người lao động 7% để đạt mức lương hưu 45%.

Hiện nay, tuổi nghỉ hưu của người Việt Nam (60 tuổi đối với nam và 55 tuổi đối với nữ) thuộc hàng thấp nhất thế giới, dẫn đến thời gian đóng BHXH ngắn. Trong khi đó, tuổi thọ của người Việt Nam ngày càng được cải thiện nên thời gian hưởng lương hưu kéo dài. Vì vậy, nếu không kéo dài thời gian đóng bảo hiểm và điều chỉnh cách tính lương hưu, quỹ hưu trí và tử tuất có nguy cơ mất cân đối trong tương lai gần.

Phó Tổng Giám đốc BHXH Việt Nam Phạm Lương Sơn cho biết: Một trong những nguyên lý chung của BHXH nói chung và chế độ hưu trí nói riêng là theo nguyên tắc đóng - hưởng và bảo đảm sự công bằng cho những người tham gia vào quỹ BHXH. Hiện nay, tỷ lệ đóng BHXH hưu trí so với mức lương còn thấp - chỉ 22%, nhưng mức lương hưu là khá cao so với nhiều nước trên thế giới. Như vậy, việc thay đổi công thức tính là một xu thế tất yếu, vừa để hoàn thiện hệ thống chính sách pháp luật liên quan, vừa hướng tới bảo đảm nguyên lý thực hiện chính sách BHXH và tạo sự công bằng.

Giảm tỷ lệ, tăng lương cơ sở

Với quy định mới, từ ngày 1-1-2018, lương của người về hưu (nếu đủ điều kiện đối với nam là 60 tuổi và có 30 năm đóng BHXH; nữ - 55 tuổi, có 25 năm đóng BHXH) đều bị giảm một tỷ lệ nhỏ nhất định. Ông Bùi Sỹ Lợi giải thích: Năm 2018, nam giới đủ điều kiện nghỉ hưu được nhận lương tháng bằng 45% mức bình quân tiền lương/tháng đóng bảo hiểm tương ứng với 16 năm tham gia BHXH, chứ không chỉ là 15 năm như trước đó (sau đó sẽ nâng dần lên mức tương ứng với 17, 18 và 19 năm tham gia BHXH vào năm 2019, 2020 và 2021; từ năm 2022 trở đi, nam giới đủ điều kiện nghỉ hưu nhận lương bằng 45% mức bình quân lương tháng đóng bảo hiểm tương ứng với 20 năm tham gia BHXH và cứ mỗi năm tăng thêm được tính thêm 2% cho đến mức tối đa là 75%). Đối với nữ giới, từ năm 2018 vẫn áp dụng mức lương hưu bằng 45% mức bình quân lương tháng đóng bảo hiểm tương ứng với 15 năm. Tuy nhiên, sau đó, cứ mỗi năm tăng thêm được tính thêm 2%, thay vì 3% như trước năm 2018.

Ông Bùi Sỹ Lợi phân tích thêm: Bù lại tỷ lệ giảm nói trên, mức tiền lương làm căn cứ đóng BHXH đã tăng lên liên tục trong nhiều năm qua. Cụ thể, khu vực Nhà nước tăng 10,83 lần (từ 120 nghìn đồng lên 1,3 triệu đồng); với khu vực ngoài nhà nước, việc điều chỉnh tiền lương tối thiểu đã được thực hiện 10 lần, vùng 1 tăng 4,7 lần (từ 800 nghìn đồng lên 3,75 triệu đồng). Đây là cơ sở để bù đắp mức lương hưu bị giảm trừ về tỷ lệ kể từ năm 2018.

Về thời gian đóng bảo hiểm phải tăng thêm 5 năm để được hưởng mức lương hưu tối đa, ông Phạm Lương Sơn khẳng định: Không phải tất cả người lao động đều phải đóng thêm 5 năm nữa mới được hưởng mức tối đa 75% lương. Ví dụ, nếu đi làm và tham gia BHXH từ năm 25 tuổi, khi nghỉ hưu, nếu là nữ 55 tuổi thì vừa đủ có thời gian đóng BHXH 30 năm, còn nam 60 tuổi cũng có vừa đủ 35 năm đóng BHXH, đều đạt mức hưởng lương hưu tối đa. Đặc biệt, với lao động phổ thông đi làm từ 18 tuổi thì thời gian đóng BHXH còn kéo dài hơn. Như vậy, việc đóng thêm chỉ xảy ra đối với người đi làm muộn, tham gia BHXH khi tuổi đã cao.

Những thay đổi về chính sách BHXH đang được thực hiện theo lộ trình, theo đó, người lao động và người sử dụng lao động đều có trách nhiệm hơn để giảm bớt sự chênh lệch trong việc đóng - hưởng BHXH. Cơ quan BHXH Việt Nam cho biết thêm, cũng theo lộ trình, đến năm 2025 khi người lao động bắt đầu tham gia BHXH thì 20 năm sau, đến năm 2045, ở cả khu vực công và khu vực tư, với người đủ tuổi nghỉ hưu, tiền lương hưu sẽ được tính theo mức bình quân của cả quá trình đóng BHXH. Điều này thể hiện mục tiêu hướng tới thực hiện "sàn" an sinh xã hội và "sàn" lương hưu, bảo đảm sự công bằng, minh bạch trong hệ thống BHXH.