Hướng giải quyết nào để chủ hộ kinh doanh cá thể đủ điều kiện nhận được lương hưu?

BHXH Việt Nam cho biết, từ năm 2002 trở về trước, hộ kinh doanh cá thể và người lao động trong hộ kinh doanh cá thể không thuộc đối tượng tham gia BHXH bắt buộc. Bắt đầu từ tháng 1 năm 2023, người lao động làm việc theo chế độ hợp đồng lao động tại hộ kinh doanh thuộc đối tượng tham gia BHXH bắt buộc. Hộ kinh doanh cũng thuộc đối tượng người sử dụng lao động tham gia BHXH bắt buộc, nhưng chủ hộ kinh doanh lại không thuộc đối tượng tham gia BHXH bắt buộc, bảo hiểm thất nghiệp (BHTN).

Do chưa nắm rõ quy định, nên nhiều chủ hộ kinh doanh và một số cán bộ BHXH ở địa phương cho rằng, hợp đồng lao động giữa chủ hộ kinh doanh với chính mình hoặc với đại diện hộ kinh doanh là phù hợp với pháp luật về lao động nên chủ hộ tự gửi hồ sơ, gồm hợp đồng lao động với chính mình hoặc với đại diện hộ kinh doanh cùng với hồ sơ khác để đăng ký tham gia BHXH bắt buộc, bảo hiểm y tế (BHYT), BHTN. Cơ quan BHXH một số địa phương đã tiếp nhận hồ sơ và thực hiện thu, cấp sổ BHXH, xác nhận thời gian đóng BHXH, BHTN, cấp thẻ BHYT và giải quyết các chế độ đối với người tham gia.

Tuy nhiên, theo Bộ Luật lao động năm 2012 cũng như Bộ luật Lao động hiện hành và các quy định khác liên quan, hiện chưa có quy định nào về việc tự thiết lập hợp đồng lao động với chính mình (người sử dụng lao động và người sử dụng lao động cùng một chủ thể). Vì thế, các bên thiếu căn cứ để giải quyết chế độ hưu trí đối với các trường hợp tham gia BHXH bắt buộc là chủ hộ kinh doanh cá thể.

Điều này lý giải vì sao hiện có 200 người đã đủ tuổi, đủ số năm đóng BHXH để hưởng lương hưu do vướng mắc, mà chưa được hưởng lương. Cùng với đó là hơn 3.000 người là chủ hộ kinh doanh cá thể đã tham gia BHXH bắt buộc, nhưng hiện đang tạm dừng tham gia, chuyển sang đóng BHXH theo hình thức khác, nhận về số tiền đã đóng…

Trước thực tế nêu trên, ngoài việc làm rõ trách nhiệm của các đơn vị, cá nhân liên quan, nhằm bảo đảm quyền lợi cho người tham gia, BHXH Việt Nam đề xuất 3 phương án giải quyết vướng mắc.

Phương án 1: Tính thời gian đã đóng BHXH bắt buộc, BHTN để hưởng các chế độ tương ứng và đưa nội dung này vào dự thảo Luật BHXH sửa đổi. Theo BHXH Việt Nam, phương án này sẽ bảo đảm nguyên tắc đóng, hưởng theo quy định của BHXH xã hội, Luật BHYT, Luật Việc làm. Việc giải quyết các chế độ, đặc biệt là hưu trí đối với các trường hợp đủ điều kiện hưởng lương hưu sẽ được bảo đảm. Cùng với đó, những trường hợp đủ tuổi hưởng lương hưu và có 10 năm đóng BHXH trở lên sẽ thực hiện đóng bù BHXH tự nguyện để hưởng lương hưu…

Phương án 2: Hoàn trả tiền đã đóng và thu hồi số tiền đã chi trả các chế độ BHXH bắt buộc hoặc BHTN đối với toàn bộ các chủ hộ. Việc giải quyết theo phương án này được cho là ít tối ưu.

Phương án 3: Tính thời gian đóng BHXH bắt buộc, BHTN để hưởng các chế độ theo quy định đối với chủ hộ và đưa nội dung này vào dự thảo Luật BHXH (sửa đổi) như phương án 1.

Đối với trường hợp chủ hộ muốn thay đổi nguyện vọng, có nhu cầu hoàn trả, thì cơ quan BHXH thực hiện hoàn trả số tiền đã đóng BHXH vào Quỹ hưu trí và tử tuất và số tiền đã đóng vào Quỹ BHTN nhưng chưa hưởng trợ cấp thất nghiệp.