“Thơ là tay nắm bàn tay…”

Tôi biết ông từng là sinh viên Khoa Văn - Đại học Tổng hợp Hà Nội, những chàng sinh viên văn khoa này thời nào cũng say đắm thơ ca, nhưng Dương Đức Quảng vào đời đồng nghĩa với vào tuyến lửa, làm nhiệm vụ của một phóng viên mặt trận. Nghề báo gắn với ông suốt cả cuộc đời, kể cả khi ông trở thành “quan báo” (ông từng là Phó Tổng Biên tập Báo Tuần tin tức - Thông tấn xã Việt Nam, rồi làm Vụ trưởng Vụ Thông tin báo chí Văn phòng Chính phủ, Tổng Biên tập đầu tiên của Cổng thông tin điện tử Chính phủ). Ông từng có hàng trăm bài báo trong lửa đạn, từng có những tập sách dày dặn, như tập “Tiếng tụng kinh trong căn nhà vị tướng” dày đến hơn 500 trang khổ lớn. Nghĩa là chữ nghĩa đã bề bề, đời sống vật chất không đến nỗi nào. Thế mà rồi duyên nghiệp thế nào lại phải thầm lặng làm thơ, khổ sở vì thơ, không thể dứt nổi với thơ, dù như tâm sự của ông thì “chưa bao giờ tôi nghĩ mình là nhà thơ và sẽ in thơ thành tập”. Vâng, thơ như tình yêu thăm thẳm, không là định mệnh, không là nghề nghiệp, không mang đến cho ông một chút danh lợi gì, nhưng nó là tri âm, duyên nghiệp mà ông không thể thiếu trong đời…

Tôi đã đọc thơ ông nhiều lần. Lại từng nhiều lần nghe ông đọc thơ, khi giữa Hà Nội, khi bên dòng Cửu Long, có lúc trong sương mờ Đà Lạt, và cũng từng nghe nhiều nghệ sĩ ở TP Hồ Chí Minh ngâm thơ ông… Nhưng, trước khi bày tỏ những cảm xúc của mình, tôi xin được ghi lại ý kiến của một số nhà thơ về thơ của Dương Đức Quảng, những người từng ở mặt trận, nghe ông run run đọc những vần thơ đầu đời, có người là nhà văn, nhà thơ tên tuổi, và có cả “thi sĩ hiện đại”, hiện vẫn thường đi khắp nơi luận đàm về thơ ca…

Nhà thơ Ngô Thế Oanh, người lúc nào chữ nghĩa cũng ngay ngắn và có phần khắt khe, khi phẩm bình thi ca đã viết về thơ Dương Đức Quảng: “Gần như người làm thơ nào ở chiến trường những năm tháng ấy cũng bị ám ảnh về dòng sông này (sông Thu Bồn). Vì vẻ đẹp khi êm đềm, khi dữ dội của nó. Nhưng có lẽ, sâu xa hơn còn là vì những đau thương và anh hùng mà dòng sông đã trải qua. Dòng sông có chung số phận với con người, với các nhà văn, nhà thơ (…). Bài thơ “Gửi dòng sông thân yêu” của Dương Đức Quảng không hiểu sao vẫn được nhớ đến nhiều nhất, như tôi từng biết về những cuốn sổ tay của các chiến sĩ giải phóng có chép nắn nót bài thơ này. Cả những cuốn sổ tay của các học sinh, sinh viên trong phong trào đấu tranh ở các đô thị miền Nam thời kỳ ấy… Liệu còn hạnh phúc nào lớn hơn cho một người làm thơ? Theo Nhà văn Nguyễn Khắc Phục thì: “Tôi cảm động và cảm nhận bạn tôi thấm thía hơn khi anh viết những câu thơ bộc bạch và chất phác: Thơ là hạnh phúc nhân đôi/ Là miền ký ức để tôi đi về…”. Nhà thơ Dương Kỳ Anh đọc thơ của Dương Đức Quảng, nhất là hai bài “Gió thoảng” và “Thử khác mình”, đã phải thốt lên “Ngạc nhiên chưa!” với bạn đọc. Còn nhà thơ Nguyễn Quang Thiều viết: “Điều làm cho tôi rất kính trọng ông là sự im lặng của ông. Chính sự biết im lặng ấy đã cho ông những câu thơ, những bài thơ mà có lúc tôi đã giật mình. Ông im lặng nhưng lòng ông luôn luôn cuộn chảy bởi ký ức và những suy ngẫm có khi dằn vặt đau đớn. Hầu như mỗi bài thơ của ông là một câu hỏi về chính ông và về chúng ta”.

Còn tôi, khi đọc những câu thơ, cũng chính là tâm sự về thơ của Dương Đức Quảng: “Thơ là tinh túy của Trời/Là rượu đã uống vào rồi là say/Thơ là tay nắm bàn tay/Là chia sẻ những đắng cay cùng người…”, tôi thích định nghĩa thứ ba của ông - “Thơ là tay nắm bàn tay”, vì nó giống con người ông, là chất người của ông: Đa tài, đa tình như ai nhưng ấm áp, chân tình hết mực. “Người làm sao của chiêm bao là vậy”, thơ ông như chính con người ông, trước hết là chân thành, ấm áp. Ông viết về những đồng chí, đồng đội ở chiến trường, viết về cha, về mẹ, về chị, về vợ, về bạn bè, anh em… đều với rung động mạnh mẽ của một trái tim giàu tình yêu đằm thắm. Cũng chính từ những rung cảm ấy, cùng một sự trải đời thâm thúy và một cách sống ngay thẳng giữa đời, ông bừng sáng với những câu thơ khác người, làm rung động lòng người. Giữa những ngày đạn bom ác liệt trên chiến trường, những ngày nhiều người cứ nghĩ rằng cần phải “lên gân, lên cốt” mới động viên được nhau làm nên việc vĩ đại thì ông lại viết: “Có phải càng bình dị/Cuộc đời càng lớn lao”. Và, chỉ có trái tim nồng hậu đối với bạn bè ông mới viết được bài thơ “Bạn cũ”: “Bạn cũ bây giờ đứa nào đầu cũng bạc/Nhưng chân có đứa dép, đứa giày/Đứa sáng chiều ô tô đưa đón/Đứa lang bang năm mươi tuổi vẫn không nhà…”. Không phải ngẫu nhiên bài thơ ấy đã trở thành thơ “dân gian”, không cần biết tên tác giả, được nhiều người đọc và chép cho nhau trong các cuộc họp mặt bạn bè, đồng đội sau chiến tranh: “Chén rượu đầu Xuân cùng nhau chia sẻ/Bạn bè ơi, đâu phải rượu mà say!”.

Đọc thơ của Dương Đức Quảng ta có thêm ý niệm về lẽ sống hôm nay: “Soi vào mắt đồng đội/Để thấy mình hôm nay”, hay về tư thế sống ở đời: “Gối chỉ quỳ/Một lần/Duy nhất/Là lúc đưa cha về với mẹ cuối trời…”. Thơ đấy mà là người đấy, một người yêu thơ và cháy hết mình với đời, với thơ!