Vì sao trẻ em vẫn thấp, còi?

Theo các chuyên gia, dù điều kiện kinh tế, chế độ dinh dưỡng được cải thiện nhưng do nhận thức sai lầm, khẩu phần ăn thiếu các vi chất dinh dưỡng như vitamin A, D, kẽm, sắt, iốt… nên người Việt khó phát triển chiều cao, sức bền.

Tỷ lệ suy dinh dưỡng vẫn ở mức cao

Dù chiều cao của trẻ em Việt Nam đã có sự cải thiện đáng kể trong những năm gần đây nhưng nhìn chung vẫn thấp hơn so với chuẩn quốc tế. Nam thanh niên Việt Nam thấp hơn chuẩn quốc tế 13,1cm, nữ thấp hơn 10,7cm.

Theo số liệu của Tổ chức Y tế thế giới (WHO), hiện có khoảng 29,5% trẻ dưới 5 tuổi ở các nước đang phát triển bị suy dinh dưỡng, thấp còi; tại Việt Nam, năm 2013, tỷ lệ này là 25,9%. Sự thiếu hụt về dinh dưỡng là nguyên nhân gây ra hơn 50% trường hợp tử vong của trẻ dưới 5 tuổi trên toàn cầu; khoảng 12% trường hợp tử vong do thiếu 4 loại vi chất dinh dưỡng phổ biến, gồm: sắt, vitamin A, iốt và kẽm. Suy dinh dưỡng ở trẻ gây ảnh hưởng lâu dài đến sự phát triển về thể lực, trí lực, làm gia tăng các bệnh mạn tính không lây, trở thành rào cản đối với sự phát triển của đất nước.

Theo PGS.TS Lê Bạch Mai, Phó Viện trưởng Viện Dinh dưỡng quốc gia, tỷ lệ suy dinh dưỡng ở nước ta vẫn còn ở mức cao trong khu vực. Theo kết quả điều tra của Viện Dinh dưỡng, cứ hơn 6 trẻ dưới 5 tuổi thì có 1 trẻ bị thiếu cân; cứ 4 trẻ dưới 5 tuổi thì có 1 trẻ bị thấp còi. Ngoài ra, có khoảng 60% phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ thiếu vitamin D; khẩu phần ăn hằng ngày của trẻ 1-3 tuổi chỉ đáp ứng được 60,3% nhu cầu canxi và 10,6% nhu cầu vitamin D. Khảo sát trong nhóm trẻ 2-3 tuổi thấp còi cho thấy có 24% thiếu máu, 37,5% thiếu vitamin A, 41% thiếu kẽm… "Nếu bà mẹ bị thiếu vi chất dinh dưỡng khi đang mang thai thì sẽ dẫn đến các hậu quả như thai nhi kém phát triển, dễ bị sinh non, sinh thiếu cân, thiếu máu… Trẻ không bị suy dinh dưỡng, thấp còi thì chiều cao khi trưởng thành có thể đạt 1,7m, nhưng nếu bị thấp còi thì chiều cao khi trưởng thành chỉ là 1,58m. Vì vậy, chế độ dinh dưỡng hợp lý, đáp ứng đầy đủ vi chất quan trọng cho trẻ từ giai đoạn thai nhi đến tuổi trưởng thành là rất quan trọng", bà Lê Bạch Mai nói.

Những sai lầm tai hại

Các chuyên gia dinh dưỡng cho rằng, chế độ dinh dưỡng quyết định 37% sự phát triển chiều cao, thể chất của trẻ, hơn cả yếu tố di truyền. Dinh dưỡng đặc biệt quan trọng trong những năm đầu đời, ở tuổi học đường, là nền tảng giúp trẻ phát triển toàn diện về thể chất và trí tuệ. Chế độ dinh dưỡng cần đầy đủ, hợp lý, việc thừa hay thiếu đều là không tốt. Tuy nhiên, trong cách nuôi dưỡng trẻ hiện nay, nhiều bà mẹ đã có những tính toán sai lầm. Theo các chuyên gia về dinh dưỡng, bữa ăn của các gia đình hiện đã được cải thiện về chất lượng nhưng chủ yếu mới chỉ tăng về lượng thịt, lượng rau nhưng vẫn không đầy đủ và điều đó đã hạn chế quá trình hấp thu canxi. Trong khi khuyến nghị của WHO là ăn đủ 400g rau/người/ngày thì bình quân người Việt chỉ ăn 200g rau/người/ngày. Sự bất hợp lý còn thể hiện ở việc người Việt có thói quen ăn mặn, sử dụng đến 12g muối/người/ngày, gấp đôi so với khuyến cáo. Đó là một trong những lý do khiến số người mắc bệnh tim mạch, huyết áp tăng nhanh.

Theo bác sĩ Nguyễn Thị Anh Xuân, Trưởng khoa Nhi, Bệnh viện Việt Nam - Cu Ba, sai lầm tai hại mà nhiều phụ huynh mắc phải là "nhồi nhét" cho trẻ trong bữa ăn ở nhà vì cho rằng bữa ăn ở trường không đủ dinh dưỡng. Chính việc ăn bù quá nhiều, lại dồn vào một bữa - thường là bữa tối, khiến lượng đường trong máu tăng cao, dạ dày phải làm việc quá sức, năng lượng tiêu hao thấp hơn so với năng lượng nạp vào. Điều này làm tích lũy mỡ trong cơ thể, dẫn đến thừa cân, béo phì, nguyên nhân tiềm ẩn của các bệnh tiểu đường, tăng huyết áp, tim mạch.

Nhiều bậc phụ huynh cho con ăn thỏa thích những gì chúng muốn, từ đồ uống có ga đến thức ăn nhanh, các loại bánh kẹo... Đó là quan niệm sai lầm bởi đồ ăn nhanh giàu năng lượng nhưng thiếu vi chất dinh dưỡng; uống quá nhiều nước ngọt có ga có thể làm tăng mức độ đào thải canxi, hạn chế phát triển chiều cao và dễ dẫn tới béo phì do hàm lượng đường trong nước ngọt cao. "Khẩu phẩn ăn của trẻ hiện được bổ sung nhiều đạm nhưng ít rau, dẫn đến tình trạng trẻ bị thiếu các loại vitamin, khoáng chất thiết yếu, chất xơ. Ngoài ra, các bà mẹ đang có xu hướng thay 100% mỡ động vật bằng dầu thực vật. Đây không phải là xu hướng hợp lý để cho trẻ phát triển trí tuệ, thể trạng", bác sĩ Nguyễn Thị Anh Xuân nhận xét.

Nhật Bản có được thành công trong việc cải thiện chiều cao con người nhờ đặc biệt chú trọng đến vấn đề dinh dưỡng cho trẻ nhỏ. Việt Nam có thể làm được điều đó hay không? PGS.TS Lê Bạch Mai cho rằng, tình hình sức khỏe cộng đồng đòi hỏi sự quan tâm thỏa đáng trong việc hoạch định các định hướng và giải pháp can thiệp cho cộng đồng nhằm phòng chống suy dinh dưỡng, thấp còi và một số bệnh mạn tính không lây liên quan đến chế độ dinh dưỡng, từng bước nâng cao sức khỏe và cải thiện tầm vóc người Việt. Điều quan trọng là hình thành ý thức tự giác, tăng cường hiểu biết cho người dân về cách thực hiện chế độ dinh dưỡng hợp lý, bảo đảm vi chất dinh dưỡng.