Quốc hội thảo luận về Luật đất đai (sửa đổi)

Trước khi thảo luận, Quốc hội đã nghe Ủy viên Ủy ban thường vụ Quốc hội, Chủ nhiệm Ủy ban kinh tế của Quốc hội Nguyễn Văn Giàu trình bày Báo cáo của Ủy ban thường vụ Quốc hội giải trình, tiếp thu, chỉnh lý dự thảo Luật đất đai (sửa đổi).

Theo báo cáo, dự thảo Luật đất đai trình tại kỳ họp này tăng 2 điều so với dự thảo trình tại kỳ họp trước. 

Về chuyển đổi mục đích sử dụng đất, dự luật chỉnh lý theo hướng quy định rõ việc giao đất phải căn cứ vào kế hoạch sử dụng đất hàng năm cấp huyện và nhu cầu sử dụng đất trong dự án đầu tư hoặc đơn xin giao đất, cho thuê đất, chuyển mục đích sử dụng đất.

Ngoài ra, để được giao đất, cho thuê đất, cho phép chuyển mục đích sử dụng đất các tổ chức, cá nhân phải có dự án do Quốc hội quyết định chủ trương đầu tư hoặc Thủ tướng Chính phủ chấp thuận chủ trương đầu tư hoặc được Hội đồng nhân dân cấp tỉnh quyết định. Đối với các dự án có sử dụng đất lúa, đất rừng phòng hộ, rừng đặc dụng vào các mục đích khác không thuộc trường hợp đã được Quốc hội quyết định chủ trương đầu tư, Thủ tướng Chính phủ chấp thuận chủ trương đầu tư thì ngoài các điều kiện trên còn phải có văn bản chấp thuận của Thủ tướng Chính phủ đối với trường hợp chuyển mục đích sử dụng từ 10 héc ta đất trồng lúa trở lên, từ 20 héc ta đất rừng phòng hộ, đất rừng đặc dụng trở lên hoặc Nghị quyết của Hội đồng nhân dân cấp tỉnh đối với trường hợp chuyển mục đích sử dụng dưới 10 héc ta đất trồng lúa, dưới 20 héc ta đất rừng phòng hộ, đất rừng đặc dụng. Đối với các dự án sử dụng đất tại các xã biên giới, ven biển, hải đảo thì phải được sự chấp thuận bằng văn bản của cơ quan nhà nước có thẩm quyền.

Về thu hồi đất, dự thảo Luật đã quy định cụ thể các trường hợp Nhà nước thu hồi đất để sử dụng vào mục đích quốc phòng, an ninh, phục vụ lợi ích quốc gia, công cộng, phát triển kinh tế - xã hội để hạn chế việc thu hồi đất tràn lan gây bức xúc, khiếu kiện trong nhân dân. Nhà đầu tư thực hiện dự án phát triển kinh tế - xã hội có nhu cầu sử dụng đất sẽ được Nhà nước giao đất, cho thuê đất trong các khu công nghiệp, cụm công nghiệp, khu công nghệ cao, khu kinh tế hoặc được Nhà nước bàn giao mặt bằng để thực hiện các dự án quan trọng quốc gia, dự án phát triển hạ tầng. Việc thỏa thuận để chuyển nhượng, cho thuê, góp vốn bằng quyền sử dụng đất giữa hộ gia đình, cá nhân sử dụng đất với nhà đầu tư chỉ thực hiện đối với những dự án không thuộc trường hợp Nhà nước trực tiếp thu hồi đất, thường là những dự án nhỏ, lẻ. Đây là thỏa thuận mang tính dân sự theo nguyên tắc bình đẳng trên cơ sở các quyền hợp pháp của người sử dụng đất, vì vậy không cần có cơ chế can thiệp bằng biện pháp hành chính của Nhà nước.

Về bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất, dự luật chỉnh lý theo hướng việc bồi thường phải đảm bảo bù đắp những thiệt hại cho người có đất do việc thu hồi đất gây ra như thiếu đất sản xuất, nhà ở, sản xuất bị gián đoạn, lợi nhuận bị giảm sút, cuộc sống, sinh hoạt bị ảnh hưởng. Việc bồi thường có thể bằng đất, bằng tiền. Đối với hỗ trợ không phải là để bù đắp phần bồi thường chưa thỏa đáng mà xác định đây là việc Nhà nước tạo điều kiện cho người có đất thu hồi có cuộc sống tốt hơn. Tái định cư được thực hiện theo nguyên tắc bảo đảm khi thu hồi đất ở mà phải di chuyển chỗ ở thì phải bố trí chỗ ở cho người có đất thu hồi, nếu tiền bồi thường không đủ mua suất tái định cư tối thiểu thì được Nhà nước hỗ trợ đủ để mua suất tái định cư tối thiểu.

Đi vào thảo luận trực tiếp tại Hội trường, các đại biểu đánh giá cao sự tiếp thu, chỉnh lý của Ban soạn thảo nhưng những quy định mấu chốt trong Luật nhằm giải quyết những bức xúc, bất cập liên quan đến lĩnh vực này vẫn chưa được giải quyết triệt để trong dự luật.

Băn khoăn cơ chế sở hữu đất đai

Theo đại biểu Đàm Thị Mỹ Hương – Ninh Thuận, việc dự luật quy định đất đai thuộc sở hữu toàn dân là chưa phù hợp thực tế, bởi chúng ta hiện đang quy định tài sản Nhà nước bao gồm cả đất đai, nên nếu quy định như dự thảo Luật thì có tạo mâu thuẫn? Đại biểu Hương cho rằng, dự luật nên quy định đất đai thuộc sở hữu Nhà nước, bởi quy định như vậy cũng không mâu thuẫn, không làm mất đi tính chất đất đai thuộc toàn dân, vì Nhà nước của ta là nhà nước của dân, do dân, vì dân.

Chung mối quan tâm, đại biểu Nguyễn Thị Hồng Hà – Hà Nội cũng đánh giá, dự luật chưa làm rõ được cơ chế đại diện quyền sở hữu đất đai của quốc gia, trong đó chưa đề cập đến vai trò của Quốc hội và các cơ quan khác trong quản lý, sử dụng đất, chỉ mới quy định quyền và trách nhiệm của Chính phủ trong lĩnh vực này nhưng những quy định đó cũng chưa rõ, còn quá chung chung.

Phạm vi thu hồi đất cho các mục đích KTXH vẫn còn rộng

Theo đại biểu Nguyễn Thị Hồng Hà – Hà Nội, dự thảo Luật đất đai sửa đổi có những điểm tiến bộ như khoanh vùng rõ hơn và thu hẹp hơn những dự án thuộc diện Nhà nước thu hồi đất nhưng phạm vi này còn khá rộng và vẫn bao gồm nhiều loại dự án vì mục đích tư lợi của chủ đầu tư. Thuật ngữ dự án phát triển KTXH rất lập lờ, sẽ dẫn đến lợi dụng khi áp dụng. Vì vậy, dự luật nên quy định một điều riêng về việc Nhà nước thu hồi đất phục vụ cho các mục đích phát triển kinh tế xã hội

Đại biểu Trần Ngọc Vinh – Hải Phòng cũng đánh giá, quy định của dự thảo luật liên quan đến các dự án thuộc diện Nhà nước thu hồi đất chưa giải quyết được nút thắt thực tế. Theo ông, Nhà nước chỉ thực hiện thu hồi đất với những dự án Nhà nước quyết định đầu tư, còn với những dự án được các cấp có thẩm quyền chấp nhận đầu tư thì nhà đầu tư phải trưng mua và quan hệ giữa nhà đầu tư với người dân có đất bị thu hồi thuộc quan hệ dân sự. Đại biểu Vinh cũng đề nghị bổ sung chế tài sử dụng đất với các cá nhân có thẩm quyền phê duyệt quy hoạch, thu hồi đất nhằm tránh việc áp dụng quá giới hạn, tràn lan, dẫn đến hậu quả như vừa qua là chúng ta thu hồi quá nhiều đất để làm các khu công nghiệp nhưng không hoặc chưa đưa vào sử dụng, trong khi người dân không có đất canh tác còn nhà nước vẫn mất tiền để duy trì bộ máy hoạt động cho các khu công nghiệp chết này.

Đại biểu Bùi Sỹ Lợi – Thanh Hóa cho rằng, các trường hợp thu hồi đất của Luật chưa được thiết chế theo đúng tinh thần dự thảo Hiến pháp sửa đổi vừa được Quốc hội thảo luận hôm qua. Theo ông, dự luật cần tách biệt các trường hợp thu hồi vì mục đích phát triển kinh tế-xã hội thành 2 loại: loại 1 là tạo quỹ đất thực hiện các chính sách xã hội vì lợi ích công cộng, quốc gia; loại 2 là tạo quỹ đất vì lợi ích thuần túy của nhà đầu tư, trên cơ sở đó Nhà nước có các chính sách phù hợp.

Đáng chú ý, đại biểu Nguyễn Tiến Sinh – Hòa Bình đề nghị thêm, người dân nên được tham gia ngay vào khâu quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất và ý kiến người dân, tỷ lệ ủng hộ của người dân phải được đưa vào điều kiện cần thiết khi các cấp có thẩm quyền phê duyệt quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất.

Đại biểu Huỳnh Minh Hoàng – Bạc Liêu cũng kiến nghị, nếu việc thu hồi đất phục vụ các dự án knh tế- xã hội vì lợi ích thuần túy của nhà đầu tư thì không được áp dụng hình thức thu hồi mà nên thực hiện cơ chế thỏa thuận. tính giá đất theo thị trường thì là thị trường nào?

“Đã là đất kinh doanh thương mại thì phải đấu giá chứ không thể giao đất. Luật nên quy định Nhà nước làm quy hoạch để đấu giá quyền sử dụng đất, sau đó tiến hành giải phóng mặt bằng, bàn giao đất sạch, công khai minh bạch nguồn thu từ đấu giá, công khai tỷ lệ người dân bị thu hồi đất được hưởng bao nhiêu…, bỏ hẳn cơ chế giao đất, xin-cho”, đại biểu Hoàng nói.

Cũng nằm trong các nội dung liên quan đến thu hồi đất, các đại biểu Nguyễn Thị Hồng Hà, Đặng Thuần Phong – Bến Tre đề nghị làm rõ quy định về suất bồi thường tái định cư. Các đại biểu đặt vấn đề, việc dự luật quy định khi Nhà nước, chủ đầu tư hỗ trợ bồi thường tái định cư theo quy định mà người nhận đền bù không đủ tiền mua nhà tái định cư thì được hỗ trợ tiền mua là rất nhân văn nhưng tiêu chí lại chưa rõ. Theo các đại biểu, dự luật nên giao Chính phủ quy định cho hợp lý, dựa trên nền tảng mỗi vùng, miền, địa phương.

Cơ quan quyết định thu hồi đất phải độc lập với cơ quan xác định giá đền bù đất

Phương pháp, nguyên tắc tính giá đất đền bù khi thực hiện thu hồi đất được nhiều đại biểu quan tâm, cho ý kiến.

Đại biểu Đàm Thị Mỹ Hương – Ninh Thuận cho rằng, quy định như dự thảo luật là quá chung, ko giải quyết được mong muốn của người dân có đất bị thu hồi, dù đã bổ sung nguyên tắc và phương pháp định giá đất. Việc xác định giá đất khi thu hồi phải tính đến lợi nhuận hình thành trong tương lai khi sử dụng đất được thu hồi, làm sao đảm bảo người dân phải có cuộc sống bằng hoặc tốt hơn trước đây.

“Đa phần người dân bị thua thiệt, bức xúc dẫn đến khiếu nại, khiếu kiện, nên ngoài những quy định như trong dự luật, cần bổ sung quy định giá đất bồi thường cần phải được tính đến cả những lợi nhuận hình thành trong tương lai”, đại biểu Hương nói.

Nhất trí với nguyên tắc, phương pháp định giá đất khi thu hồi, đại biểu Trần Ngọc Vinh – Hải Phòng còn băn khoăn về việc dự luật giao thẩm quyền quá lớn trong thu hồi đất cho UBND cấp tỉnh. Việc UBND cấp tỉnh vừa là người phê duyệt, quyết định thu hồi đất, vừa là người quyết định giá đền bù đất sẽ khiến việc xác định giá đất đền bù thiếu khách quan, minh bạch và đây cũng là nguyên nhân gây khiếu kiện. Theo đại biểu Vinh, dự luật cần phải tách bạch thẩm quyền quyết định thu hồi và giá đất, có cơ quan độc lập xác định giá đất đền bù, như vậy mới đảm bảo khách quan, minh bạch.

Đại biểu Bùi Sỹ Lợi – Thanh Hóa cũng đề nghị, cần quy định chặt hơn về phương pháp xác định giá đất trong dự luật. Dự luật giao Chính phủ quy định phương pháp nhưng rất chung chung, thiếu cụ thể, như vậy là đã tạo ra khoảng trống pháp luật, khó triển khai trong thực tế.

Theo đại biểu Lê Thị Công – Bà Rịa – Vũng Tàu, khi thu hồi các dự án phục vụ phát triển kinh tế-xã hội, nếu để chủ đầu tư tự thỏa thuận với người sử dụng đất thì rất khó nên việc Nhà nước thu hồi đất là hợp lý. Tuy nhiên, điều quan trọng là phải xây dựng được cơ chế thu hồi đảm bảo hài hòa lợi ích của Nhà nước, chủ đầu tư và người dân bị thu hồi, trong đó phải xem xét yếu tố thực trạng, tiềm năng đất đai, mức độ ảnh hưởng của dân khi mất đất, tác động môi trường… để tránh thu hồi đất tràn lan.

Theo chương trình, dự luật Đất đai sẽ được Quốc hội biểu quyết thông qua vào ngày 29/11 tới.