Chuyện kể từ hai cuốn sách 40 năm tuổi

Trong 12 ngày cuối năm 1972, giữa mưa bom bão đạn, dưới đề mục "Viết tại chỗ về Hà Nội - Điện Biên Phủ", Báo Nhân Dân đã giới thiệu những kỳ tích anh hùng của Hà Nội 12 ngày đêm chiến đấu kiên cường, chiến thắng oanh liệt qua những bài viết ngắn gọn xúc tích của nhiều nhà văn có tên tuổi cũng như của công nhân, cán bộ, trí thức… Trận chiến vừa kết thúc, Sở Văn hóa - Thông tin Hà Nội đã chọn 21 bài trong chuyên mục này để in thành sách "Hà Nội - Điện Biên Phủ". Và sau khi Hiệp định Paris được ký kết năm 1973, Nhà xuất bản Phổ thông (tiền thân của NXB Văn hóa - Thông tin) tập hợp một số bài viết trong chuyên mục "Hà Nội - Điện Biên Phủ" của Báo Nhân Dân và bổ sung in thành tập "Những người chiến thắng".

Trực tiếp và gần như vẹn nguyên cảm xúc của sự kiện, những bài viết trong hai cuốn sách này đã mang theo không khí của Hà Nội một thời kỳ không thể nào quên.

Ngày ấy, người Hà Nội đi sơ tán, cửa nhà khép vội, mấy hôm sau trở về mà đồ đạc không hề suy xuyển; xe đạp của ai để quên bên đường qua đêm cũng không bị mất. "Vợ chồng bác Viễn mừng rối rít vì bốn con vịt đã được anh em bảo vệ bắt nhốt lại không thiếu con nào" (Hàng xóm nhìn nhau thắm thiết hơn của Chu Văn Mẫn). GS Tôn Thất Tùng kể lại trong bài "18 năm sau Điện Biên Phủ", trong lúc khó khăn nhất, "không có nữ y tá nào vắng mặt trong giờ cao điểm, và ngay các chị bị vùi lấp ở khu Khâm Thiên cũng kịp thời chui ra để vào làm việc ngay đêm ấy". Nhà văn Tô Hoài, khi đó làm trưởng ban đại diện "Ở một khối phố", cho hay: "Chúng tôi đem các dụng cụ và túi cứu thương để sẵn bên bờ tường. Những cái cặp gập để bó gãy xương, những câu liêm và gầu tát nước chữa cháy, những chiếc cuốc chim để moi và cứu sập". Trong bài "Một người mẹ trẻ", tác giả Đoan Phượng làm người đọc bàng hoàng: chị Hạnh ở An Dương có con chết vì bom B-52. Hàng xóm sợ chị đau đớn ngất đi, nhưng chị đã lặng lẽ nhặt trong đống đổ nát áo len, áo sợi, cả đôi tất ni-lông nho nhỏ mua bằng tiền thưởng năng suất vừa qua rồi gói lại thành một bọc, mang đến gặp ban đại biểu khối phố và nói: "Tôi muốn giúp các cháu mồ côi vì bom Mỹ bằng chính quần áo của con tôi nay không còn nữa!". Nhà văn Sơn Tùng, trong "Ba nét tình người" kể chị Thân ở Ngõ Chợ Khâm Thiên, có con chết bom đêm 26-12, nhưng sáng hôm sau người ta vẫn thấy chị nén nỗi đau ngồi sau quầy bán gạo, "vì cuộc sống của dân, cửa hàng không thể nghỉ!". Một em gái nhỏ, chít khăn tang, nhỏ nhẹ nói với chị: "Cô ơi, cô ghi cho cháu hai suất gạo. Nhà cháu có bảy người nhưng bị chúng giết mất năm rồi", "Cô ơi, cô đừng xóa tên người nhà cháu. Cháu muốn giữ quyển sổ này mãi cô ạ". Chi tiết này đã trở lại với sức truyền cảm mãnh liệt trong bộ phim "Em bé Hà Nội" vào hai năm sau đó.

40 năm đã qua, đọc mỗi trang viết trong "Hà Nội - Điện Biên Phủ", chúng ta vẫn thấy ngồn ngộn thực tế sinh động của cuộc chiến đấu hào hùng. Từ trong đau thương, mất mát vẫn ánh lên đạo lý và lòng thương người như thể thương thân của cả triệu người dân Thủ đô khi đó. Những trang viết quý giá ấy đã trở thành "sử biên niên", có tác dụng gợi mở sáng tác cho văn nghệ sĩ, không chỉ là hôm qua, hôm nay mà cho cả ngày mai.