Truyền thông khoa học, công nghệ: Tiền không phải là tất cả!

Một chương trình thành công

Những nhà làm truyền thông KHCN của Việt Nam đã có dịp học hỏi kinh nghiệm trong cuộc tọa đàm với các chuyên gia của Trung tâm Khoa học và Công nghệ quốc gia Australia (Questacon), được tổ chức vào chiều 8-4, tại Hà Nội, nhân dịp đoàn sang Việt Nam. Tại đây, ông Graham Durant, Giám đốc Questacon đã chia sẻ những kinh nghiệm của Australia trong việc xây dựng chiến lược phát triển truyền thông khoa học quốc gia cũng như tổ chức các hoạt động truyền bá khoa học, vốn được đánh giá là rất thành công tại xứ sở Chuột túi.

Ông Durant cho biết, truyền thông là một bộ phận không thể thiếu trong chiến lược phát triển KHCN của Australia. Nhiều năm trước, Australia từng có rất nhiều chương trình truyền thông KHCN nhưng lúc đó, phần lớn chỉ mang tính manh mún, không có tính kết nối. Để phát triển hoạt động này, Chính phủ Australia đã xây dựng những trung tâm truyền thông để các nhà khoa học có cơ hội giao lưu, trao đổi học thuật, tập huấn về công tác truyền thông, cũng như có thể chủ động trong việc kết nối với giới truyền thông nói chung, mà cơ quan đầu mối là Questacon.

Một sáng kiến tạo hiệu quả rõ ràng của Questacon, được ông Durant đề cập là chương trình "Khơi nguồn cảm hứng Australia" với yếu tố xuyên suốt là tăng cường hoạt động truyền thông tới các tổ chức khoa học, các trường học, doanh nghiệp và cộng đồng dân cư. Những hoạt động có ý nghĩa thiết thực bao gồm đào tạo về truyền thông cho các nhà khoa học, xây dựng bảo tàng khoa học và các hoạt động khoa học khác được tổ chức rộng khắp, định kỳ hướng tới sự giao lưu, rõ tính trực quan sinh động.

Lý giải về sự thành công của chương trình "Khơi nguồn cảm hứng Australia", ông Durant nhấn mạnh tới một số yếu tố cốt lõi, bao gồm hoạt động lãnh đạo, hoạch định chiến lược và các chương trình hành động. Mỗi cơ quan đều có cá nhân giữ vai trò đầu mối, mỗi tiểu bang lại có một người làm đầu mối tại địa phương với cấp quốc gia và đóng vai trò then chốt trong việc giúp hoàn thiện các chiến lược, đẩy mạnh mạng lưới truyền thông, xây dựng quan hệ. Hằng năm, chương trình chịu trách nhiệm tổ chức các hoạt động như giải thưởng của Thủ tướng về khoa học, Tuần lễ khoa học, và quản lý Quỹ "Khai mở tiềm năng" nhằm hỗ trợ sáng kiến trong hoạt động truyền thông khoa học. Hoạt động tuần lễ khoa học đã tác động tới hàng triệu người trên khắp cả nước với hơn 1.000 sự kiện diễn ra hằng năm. Sau 16 năm tổ chức, các sự kiện có tính đổi mới sáng tạo đã tác động lâu dài trên phạm vi cả nước, tạo ra kênh tương tác để nâng cao sự quan tâm, gắn kết những người trước đây không hề quan tâm tới các hoạt động này. Các chương trình được tổ chức còn giữ vai trò vườn ươm sáng tạo khoa học, chúng không chỉ tác động tới công chúng nói chung, mà còn làm lay động các chính trị gia, nhà khoa học hàng đầu.

Hiệu quả lớn từ những mối quan tâm nhỏ

Trước sự băn khoăn của các nhà làm truyền thông khoa học Việt Nam, về việc làm thế nào để có thể hoạt động hiệu quả trong bối cảnh kinh phí khiêm tốn, chuyên gia Australia đưa ra câu trả lời từ thực tế: Với các nhà khoa học, hãy tạo điều kiện để họ năng làm truyền thông và coi đó như một phần của công việc nghiên cứu. Điều quan trọng là tạo ra một địa chỉ liên kết, giúp họ diễn đàn chia sẻ suy nghĩ, giao lưu với báo chí. Với hoạt động truyền thông khoa học, các doanh nhân giữ vai trò quan trọng. Hãy khiến họ thấy hoạt động này có lợi cho mình, rằng công tác quảng bá khiến công chúng hiểu hơn về doanh nghiệp. Với các địa phương, họ sẽ thấy rằng những hoạt động này có ích cho mình, giống như các hoạt động thể thao có thể là cầu nối quảng bá hình ảnh và thúc đẩy sự phát triển của địa phương.

Trong những năm qua, Questacon điều tiết và hỗ trợ các hoạt động truyền thông qua Quỹ Khai mở tiềm năng. Nguồn từ quỹ này không lớn, nhưng những người điều hành đã khiến cho quỹ có tác động lớn nhất ở mức có thể, bằng cách tạo ra các giải thưởng, các khoản tài trợ hợp lý và có ích. Giải thưởng dành cho các nhà khoa học có ý tưởng hay gửi tới Questacon, được một ủy ban quốc gia xem xét, trao thưởng và được quỹ hỗ trợ để biến chúng thành hiện thực.

Tuy nhiên, theo các chuyên gia về truyền thông khoa học, có những việc quan trọng được thực hiện mà không cần có rất nhiều tiền, bởi việc khơi gợi niềm hứng khởi với giới khoa học đôi khi bắt đầu từ những điều rất nhỏ. Một cuộc trình diễn khoa học mà Questacon tổ chức tại Trường ĐH Bách khoa Hà Nội vào cuối tuần qua đã chứng minh điều này khi tạo được sự hứng thú với không ít bạn trẻ Việt Nam thông qua việc trình diễn những khám phá khoa học hấp dẫn theo các chủ đề riêng. Theo ông Durant, đây là một hình thức triển lãm khoa học lưu động tạo hiệu quả truyền thông rõ ràng.

Về việc xây dựng chiến lược truyền thông cho KHCN tại Việt Nam, ông Durant đã đưa ra lời khuyên ngắn gọn: Cần có sự trao đổi càng nhiều càng tốt giữa các nhà truyền thông, quản lý, nhà khoa học và các doanh nhân, động viên tất cả cùng bước lên một chiếc thuyền. Tất cả đều phải biết được mình ở đâu, có được điều gì trong chiến lược đó.