Trùng tu khu phố cổ Hà Nội cần mang tầm vĩ mô

Phố cổ Hà Nội, vẫn còn nhều bất cập

Khu phố cổ được nhiều người và du khách nước ngoài biết đến như một nét độc đáo của kiến trúc Hà Nội xưa. Mỗi tên phố đều mang đặc trưng của một ngành nghề thủ công truyền thống. Để những con phố cổ trở thành biểu tượng văn hóa đặc trưng của Việt Nam thì vấn đề tôn tạo, trùng tu và phát huy nét đẹp phố cổ đang là mối quan tâm của nhiều kiến trúc sư, nhà văn hoá, nghiên cứu lịch sử...

Những con phố cổ với kiến trúc không gian nhỏ bé, mái ngói lô nhô nối tiếp nhau từ dãy phố này đến dãy phố khác, hoạ tiết mang đậm phong cách Á Đông đã được nhiều nhà nghiên cứu lịch sử và du khách nước ngoài coi đó là nét đẹp văn hoá của Thủ đô Hà Nội. Trong khu phố cổ Hà Nội hiện nay còn có 112 di tích lịch sử và văn hoá, trong đó có 90 di tích lịch sử, tôn giáo, tín ngưỡng; 22 di tích mang dấu ấn cách mạng.

Bên cạnh đó, tại các khu phố cổ còn có nhiều ngôi nhà cổ. Một trong những ngôi nhà cổ được xác định niên đại và được đánh giá có giá trị kiến trúc tiêu biểu là số nhà 38 phố Hàng Đào và 87 phố Mã Mây. Số nhà 38 phố Hàng Đào trước kia là đình Đồng Lạc (đình của chợ bán tơ lụa) được xây dựng vào thế kỷ thứ XVII, triều vua Lê. Ở đây còn lưu giữ một số tấm bia đá có niên đại từ năm 1856. Ngôi nhà 87 phố Mã Mây là ngôi nhà có kiến trúc đẹp với những bày trí vật dụng mang phong cách Á Đông đã được thành phố Hà Nội tôn tạo, trùng tu để đón du khách đến tham quan du lịch.

Bên cạnh một số ngôi nhà cổ có kiến trúc độc đáo còn lưu lại, tại một số khu phố cổ còn là nơi tập trung các di tích thờ các ông tổ nghề truyền thống như: đình Hà Vĩ (11 Hàng Hòm), đình Hoa Lộc (90 Hàng Đào), đình Kim Ngân (42 Hàng Bạc), đình Lò Rèn (số 1 Lò Rèn) đang được Ban Quản lý di tích phố cổ Hà Nội lập hồ sơ xếp hạng. Đặc biệt, Phả Trúc Lâm (thờ tổ nghề giày) đã được xếp hạng là một trong di tích thờ tổ nghề lâu nhất ở Hà Nội. Các di tích này đang được đặt trong sự nghiên cứu chung của cả không gian khu phố cổ.

Có thể nói, những ngôi nhà cổ hay những di tích lịch sử văn hoá, cách mạng còn nằm trên các khu phố cổ là một chứng tích làm nên những giá trị văn hoá của Hà Nội.

Trùng tu, bảo tồn khu phố cổ gắn với vấn đề di dân...

Những giá trị kinh tế, lịch sử của khu phố cổ đã tạo nên nét đẹp văn hóa và là một tổng thể di tích vô cùng quý giá của Thủ đô Hà Nội. Hiểu được những giá trị đó, Bộ Văn hóa - Thông tin đã ra Quyết định số 14/2004/QĐ-BVHTT xếp hạng khu phố cổ Hà Nội là Di tích lịch sử quốc gia. Việc xếp hạng này có ý nghĩa vô cùng quan trọng đối với người Việt Nam nói chung, đặc biệt là nhân dân thủ đô Hà Nội nói riêng trong việc tạo ra một lợi thế mới để phát triển du lịch. Nhưng từ đây đặt ra những vấn đề quan trọng cũng như trách nhiệm lớn lao đối với người dân trong việc bảo tồn, phát huy những nét đẹp truyền thống của khu phố cổ.

Trải qua nhiều giai đoạn của lịch sử, những khu phố cổ đã có nhiều ngôi nhà xuống cấp cần phải sửa sang, trùng tu lại. Nhưng hiện nay, một trong những khó khăn lớn của Hà Nội là phải nâng cấp, trùng tu các ngôi nhà này như thế nào trong khi tổng thể các ngôi nhà mọc san sát, liền kề nhau. Mặt khác, vấn đề sửa chữa, nâng cấp khu phố cổ Hà Nội phải tính đến việc bảo vệ các di tích văn hoá, lịch sử, cách mạng nằm liền kề với các ngôi nhà cổ ở Hà Nội bởi khi sửa chữa ngôi nhà này sẽ ảnh hưởng tới kiến trúc và kết cấu của các di tích lịch sử ở khu vực đó.

Theo số liệu của Ban Quản lý khu phố cổ Hà Nội, hiện thành phố có gần 1.100 ngôi nhà có giá trị cần phải trùng tu, sửa chữa với khoảng 15.000 hộ gia đình sinh sống. Trong số các công trình nhà ở phố cổ có trên 20% nhà mới; 63,1% nhà xuống cấp; 11,7% nhà hư hỏng; 5,1% nhà không đủ điều kiện sinh sống. Để giữ gìn khu phố cổ, vấn đề đáng quan tâm là phải đảm bảo điều kiện dân sinh, về sinh hoạt, điều kiện sống cho người dân. Muốn thực hiện việc trùng tu, tôn tạo khu phố cổ, từng hộ dân của khu phố phải chuyển tạm thời đi nơi khác một thời gian. Nhưng một vấn đề đặt ra hiện nay, nhiều người dân đã ở đây 30 - 40 năm phải sống trong điều kiện chật hẹp vẫn không chịu chuyển đi nơi khác vì họ còn gắn liền với việc buôn bán, kinh doanh. Chính điều này cũng là một trong những nguyên nhân giải thích vì sao mà thành phố Hà Nội có chủ trương di dân đến nơi khác để trùng tu, nâng cấp phố cổ nhưng tiến độ thực hiện còn chậm và chưa đồng bộ.

Theo Quyền giám đốc Sở Văn hoá Thông tin Hà Nội Phan Đăng Long, trên thực tế, phố cổ Hà Nội đã được đưa vào văn bản của các dự án tôn tạo cách đây gần 10 năm nhưng đến nay vẫn chưa có chuyển biến tích cực. Thành phố Hà Nội đã có văn bản nhằm quy định rõ đâu là khu phố cổ, đâu là khu phố cũ, nơi nào người dân có thể sửa chữa, cải tạo ở mức độ nào. Một vấn đề đặt ra là muốn cải tạo, nâng cấp khu phố cổ thì trước tiên phải tính đến việc chuyển các hộ dân đi nơi khác trong một thời gian. Nhưng vấn đề là hiện nay nhiều hộ dân sinh sống trực tiếp và cũng buôn bán, kinh doanh hàng ngày ở đây nên họ đòi tiền đền bù cho những ngày không kinh doanh tương đối cao. Do đó, Sở Văn hoá Thông tin đang gặp khó khăn trong việc kêu gọi người dân sống ở khu phố cổ tạm thời chuyển đi nơi khác.

Bên cạnh việc tôn tạo, trùng tu khu phố cổ, thành phố Hà Nội đã đưa đề án chọn lựa một số tuyến phố trong 36 phố phường làm khu phố đi bộ và chọn lựa tuyến đường dành cho xe điện để xây dựng lại nét văn hoá đặc trưng của Hà Nội xưa. Đây cũng là một vấn đề cần bàn vì phải chọn lựa khu phố đi bộ nào trong khi lòng đường các tuyến phố ở Hà Nội rất hẹp. Ngoài ra, việc lựa chọn khu phố đặc trưng nào để phát triển du lịch cũng cần sự quan tâm sát sao của nhiều ban, ngành bởi dễ nhận thấy là ở 36 phố phường nơi nào cũng có tiềm năng để phát triển du lịch.

Để Hà Nội ngày càng đẹp hơn trong mắt chính người dân Việt Nam và cả du khách nước ngoài đến Hà Nội tham quan thì vấn đề tôn tạo, trùng tu các khu phố cổ đang là một vấn đề xã hội đáng quan tâm trong đó có tính đến việc cải tạo môi trường sống của người dân, quy hoạch lại mặt phố cổ, cơ sở hạ tầng... Thiết nghĩ, bên cạnh đó, việc chọn lựa khu phố nào dành cho người dân đi bộ, đường dành để xe điện chạy qua và phố dành để phát triển du lịch cần phải được nghiên cứu một cách kỹ lưỡng và đặt ra một cách tổng quan ngang tầm vĩ mô, trong đó có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cấp, ban, ngành.

Chu Miên