Hướng dẫn quy định về nhập khẩu ô tô: Vẫn còn nhiều vướng mắc

Mục tiêu của Nghị định 116/2017/NĐ-CP nhằm giúp người tiêu dùng trong nước có thể tiếp cận với xe ô tô có chất lượng cao, giá cạnh tranh. Tuy nhiên, một số nội dung của thông tư hướng dẫn lại không phù hợp thông lệ quốc tế và có thể làm tăng chi phí đối với đơn vị nhập khẩu, gián tiếp tác động đến quyền lợi người tiêu dùng.

Một số nội dung khó thực hiện

Thông tư quy định, khi kiểm tra chất lượng an toàn kỹ thuật và bảo vệ môi trường, doanh nghiệp nhập khẩu ô tô phải cung cấp bản sao Giấy chứng nhận chất lượng kiểu loại ô tô nhập khẩu được cấp bởi cơ quan, tổ chức có thẩm quyền nước ngoài. Đây là giấy Chứng nhận về chất lượng an toàn kỹ thuật và bảo vệ môi trường đối với kiểu loại ô tô hoặc gồm giấy chứng nhận về chất lượng an toàn kỹ thuật đối với kiểu loại ô tô và Giấy chứng nhận về bảo vệ môi trường đối với kiểu loại ô tô hoặc kiểu loại động cơ.

Trong phần giải thích từ ngữ, cụm từ “Cơ quan, tổ chức có thẩm quyền nước ngoài” được hiểu là cơ quan tổ chức theo quy định của pháp luật được nước ngoài chấp thuận, thừa nhận, công nhận có chức năng phát hành: giấy chứng nhận chất lượng kiểu loại ô tô; tài liệu về kết quả đánh giá điều kiện đảm bảo chất lượng của doanh nghiệp sản xuất, lắp ráp ô tô nước ngoài đối với nhà máy sản xuất ra kiểu loại ô tô nhập khẩu; giấy chứng nhận đăng ký lưu hành hoặc các loại giấy tờ có giá trị pháp lý tương đương.

Tuy nhiên, theo Hiệp hội Các nhà sản xuất ô tô Việt Nam (VAMA), mỗi quốc gia chỉ thử nghiệm và cấp giấy chứng nhận chất lượng kiểu loại theo tiêu chuẩn của quốc gia đó cho xe ô tô tiêu thụ trong thị trường nội địa, không cấp giấy này cho các xe xuất khẩu. Do xe ô tô xuất khẩu được sản xuất đáp ứng tiêu chuẩn cụ thể của từng quốc gia nhập khẩu, nên có sự khác biệt về thông số kỹ thuật và mã kiểu loại xe.

Theo thông lệ quốc tế, nước nhập khẩu sẽ thử nghiệm và cấp giấy chứng nhận chất lượng kiểu loại cho xe nhập vào nước mình. Đây cũng là quy trình đã được áp dụng ở Việt Nam trước đây. Ngoài ra, một số nước không áp dụng giấy chứng nhận chất lượng kiểu loại; hoặc có giấy chứng nhận nhưng có sự khác biệt về vị trí tay lái và thông số kỹ thuật. Các xe sản xuất cho thị trường Châu Âu và Nhật Bản đều theo tiêu chuẩn khí thải Euro 6 và có thể không tương thích với nhiên liệu hiện đang được cung cấp tại Việt Nam. Xe nhập từ khu vực Đông Nam Á (chủ yếu từ Thái Lan, Indonesia, Malaysia) có tay lái bên phải, nếu sử dụng giấy chứng nhận chất lượng kiểu loại của nước sở tại, sẽ không được Cục Đăng kiểm Việt Nam chấp nhận. Vì thế, yêu cầu xe phải được cơ quan có thẩm quyền nước ngoài cấp giấy chứng nhận chất lượng kiểu loại, để nhập về Việt Nam không thể thực hiện được tại thời điểm hiện tại.

Thứ hai, thông tư cũng quy định đối với ô tô chưa qua sử dụng, phải được cơ quan quản lý chất lượng kiểm tra theo quy định đối với từng lô xe nhập khẩu. Mẫu ô tô đại diện cho từng kiểu loại ô tô nhập khẩu phải được kiểm tra, thử nghiệm về khí thải và chất lượng an toàn kỹ thuật theo quy định. Cơ quan kiểm tra sẽ lấy ngẫu nhiên 1 hoặc 2 xe mẫu (trong trường hợp doanh nghiệp có yêu cầu dùng 1 mẫu để thử nghiệm an toàn và dùng 1 mẫu để thử nghiệm khí thải) đại diện cho từng kiểu loại ô tô trong lô xe nhập khẩu đã được kiểm tra để doanh nghiệp nhập khẩu tự đưa xe đến các cơ sở thử nghiệm. Tại đây, xe sẽ được thử nghiệm về khí thải và chất lượng an toàn kỹ thuật. Kết quả thử nghiệm là căn cứ để cơ quan kiểm tra cấp chứng chỉ chất lượng.

Nhiều ý kiến cho rằng, nội dung này gây quá tải cho các cơ sở thử nghiệm, bởi với hiện trạng công suất phòng thử nghiệm của Cục Đăng kiểm Việt Nam, nếu tính riêng 17 loại xe nhập khẩu với giả định mỗi hãng chỉ nhập 1-2 dòng xe và 1-2 lần nhập trong tháng, sẽ mất đến khoảng 400 ngày dự kiến thử nghiệm cho các nhà sản xuất. Đồng thời, quy định này còn làm lãng phí thời gian và phát sinh chi phí, tạo gánh nặng cho doanh nghiệp. Trên thực tế, doanh nghiệp không thể nhập khẩu sẵn hàng trăm xe cùng một lô, mà buộc phải nhập khẩu từng lô nhỏ tùy theo nhu cầu và đặt hàng của người tiêu dùng. Thế nhưng, mỗi lô xe nhập khẩu chỉ có vài chiếc vẫn phải thử nghiệm, dù xe có cùng kiểu loại, cùng một nhà nhập khẩu đã được kiểm tra, thử nghiệm trước đó.

Theo thông lệ quốc tế, các nước nhập khẩu sẽ thực hiện việc thử nghiệm theo hình thức phê duyệt kiểu (nghĩa là thử nghiệm mẫu đầu tiên của lô nhập khẩu, sau đó chỉ kiểm tra sự đồng nhất hệ thống an toàn, khí thải của các lô tiếp theo). Để quản lý chất lượng chặt chẽ hơn, cơ quan có thẩm quyền có thể đánh giá điều kiện và năng lực sản xuất xe ở nước xuất khẩu. Đây cũng là quy trình đã được áp dụng ở Việt Nam.

Một số nhà nhập khẩu ngưng đặt hàng

Thông tư số 03/2018/TT-BGTVT hướng dẫn thực hiện một số nội dung của Nghị định số 116/2017/NĐ-CP, được áp dụng từ ngày 1-3-2018. Tuy nhiên, ngành ô tô có đặc thù thời gian đặt hàng dài 3-6 tháng, nên có trường hợp xe đã được đặt hàng, sản xuất trước ngày áp dụng quy định mới, nhưng chưa kịp nhập khẩu về Việt Nam. Vì thế, có thể 17 nhà sản xuất trực thuộc VAMA (bao gồm cả sản xuất lắp ráp và nhập khẩu) sẽ gặp một số khó khăn về kế hoạch sản xuất-kinh doanh; ảnh hưởng đến hàng trăm nghìn lao động trực tiếp và gián tiếp; thậm chí, có thể làm giảm sự đóng góp cho kinh tế cả nước và địa phương.

Hiện, cứ 1.000 người Việt Nam mới có 16 người sở hữu ô tô, thấp hơn rất nhiều so với các nước trong khu vực (Malaysia là 341 xe/1.000 dân, Thái Lan 196 xe/1.000 dân, Indonesia 55 xe/1.000 dân), cho thấy tiềm năng mở rộng thị trường ô tô ở Việt Nam. Về nguyên tắc, người tiêu dùng sẽ tăng khả năng tiếp cận xe hơi chất lượng cao, giá cạnh tranh, nếu thị trường có nhiều hàng hóa và có sự cạnh tranh thực sự giữa các nhà cung cấp đa dạng, không độc quyền.

Mặc dù mục tiêu của Nghị định số 116/2017/NĐ-CP là góp phần bảo đảm cho người tiêu dùng tăng cơ hội sở hữu xe chất lượng ngày càng tốt hơn; song một số hàng rào kỹ thuật mới sẽ khiến chi phí nhập khẩu và kiểm định tăng lên, các lô xe ô tô nhập khẩu mới (chưa qua sử dụng) bị đội chi phí, dẫn tới giá xe bán ra cho khách hàng cũng sẽ tăng thêm. Trên thực tế, một số nhà nhập khẩu đã có động thái ngừng nhận đặt hàng, hoặc đàm phán lại với khách đã đặt các mẫu xe mới, do không thể đảm bảo trước thời gian chính xác xe sẽ được thông quan trước các hàng rào kỹ thuật mới này.

Ví dụ, thời gian chờ đợi kiểm định cần tới 2 tháng và chi phí khoảng 10.000 USD cho việc thử nghiệm một kiểu loại trong từng lô hàng, chưa kể chi phí lưu kho, bến bãi…. Trung bình với các xe nhập khẩu, thời gian từ khi sản xuất đến tay khách hàng tại Việt Nam dao động 2-3 tháng, nếu cộng thêm 2 tháng cho việc chờ đợi kiểm định, tổng thời gian lên tới 4-5 tháng. Những chiếc xe nhập mới về sẽ phải phơi mưa nắng ở cảng trong thời gian chờ đợi.

Hiệp hội VAMA đã kiến nghị: Đối với quy định về giấy chứng nhận chất lượng kiểu loại nước ngoài, cần điều chỉnh hợp lý hơn theo hướng chấp nhận cho các nhà nhập khẩu ô tô nộp giấy chứng nhận chất lượng kiểu loại được cấp bởi Cục Đăng kiểm Việt Nam.

Đối với việc thử nghiệm xe theo từng lô, Bộ GT-VT và Cục Đăng kiểm Việt Nam cân nhắc bổ sung quy định chỉ thử nghiệm khí thải và an toàn cho lô hàng đầu tiên, và chấp nhận báo cáo thử nghiệm cho các lô hàng tương tự cùng kiểu loại tiếp theo như hiện hành, mà không cần thử nghiệm lại.

Cùng với đó, đề nghị Bộ Công Thương không áp dụng hồi tố yêu cầu về đường thử có tổng chiều dài lên tới 800m đối với các nhà sản xuất đã đầu tư ổn định và đang hoạt động bình thường, đã bảo đảm các yêu cầu kiểm tra kỹ thuật cần thiết tương đương...

Điều chỉnh trong sự ổn định, có thể dự báo được của môi trường đầu tư, trên cơ sở bảo đảm cạnh tranh lành mạnh thị trường, hài hòa lợi ích và phù hợp các cam kết, thông lệ quốc tế phải là căn cứ chủ đạo trong định hướng hoàn thiện chính sách quản lý nhà nước trong quá trình hội nhập và vươn cao cùng thế giới.