Đại học Quốc gia Hà Nội phải là biểu tượng đẹp của trí tuệ và tinh hoa văn hóa Việt Nam (*)

Hôm nay, tôi rất vui mừng về thăm và dự Lễ kỷ niệm 20 năm Đại học Quốc gia Hà Nội - một trung tâm đào tạo và nghiên cứu khoa học đa ngành lớn, có vị trí đặc biệt quan trọng của nước ta - đúng vào dịp cả nước đang tích cực quán triệt và triển khai thực hiện Nghị quyết Hội nghị lần thứ tám Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XI về đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục - đào tạo. Thay mặt lãnh đạo Đảng, Nhà nước và với tình cảm cá nhân của một cựu sinh viên Trường Đại học Tổng hợp 50 năm về trước (nay là một thành viên của Đại học Quốc gia Hà Nội), tôi xin gửi tới quý vị đại biểu, các đồng chí và các thầy giáo, cô giáo, các em học sinh, sinh viên của Đại học Quốc gia Hà Nội lời thăm hỏi ân cần và lời chúc mừng tốt đẹp nhất.

Cách đây 20 năm, trong những năm đầu của quá trình đổi mới, đưa đất nước vượt qua khủng hoảng kinh tế - xã hội và phá thế bị bao vây, cấm vận của các thế lực thù địch, Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa VII đã chủ trương "xây dựng một số trường đại học trọng điểm quốc gia". Tiếp đó, Chính phủ đã ban hành nghị định về thành lập Đại học Quốc gia Hà Nội và Đại học Quốc gia thành phố Hồ Chí Minh. Đại học Quốc gia Hà Nội ra đời trên cơ sở sắp xếp và tổ chức lại một số trường đại học và viện nghiên cứu khoa học ở khu vực Hà Nội, như Trường Đại học Tổng hợp Hà Nội, Đại học Sư phạm Hà Nội, Đại học Sư phạm Ngoại ngữ... Ngay từ đầu, mục tiêu xây dựng các đại học quốc gia đã được xác định là nhằm hình thành những trung tâm đào tạo, nghiên cứu khoa học và chuyển giao công nghệ đa ngành, đa lĩnh vực, chất lượng cao, ngang tầm khu vực và dần dần đạt trình độ quốc tế.

Thực hiện chủ trương đúng đắn nêu trên, trong suốt 20 năm qua, tập thể cán bộ, giảng viên, học sinh, sinh viên của Đại học Quốc gia Hà Nội đã không ngừng nỗ lực phấn đấu, vượt qua nhiều khó khăn, thử thách, từng bước xây dựng, hoàn thiện mô hình đào tạo, nghiên cứu với quy mô và chất lượng ngày một tốt hơn. Đến nay, bộ máy tổ chức và cán bộ với nhiều khoa độc lập và các trường đại học, viện nghiên cứu, đơn vị trực thuộc đã được điều chỉnh, sắp xếp, củng cố và phát triển thành một thực thể hữu cơ, có quy mô hợp lý, hoạt động có hiệu quả. Đội ngũ cán bộ, nòng cốt là lực lượng cán bộ giảng dạy, giáo sư, phó giáo sư, tiến sĩ, tiến sĩ khoa học đã phát triển nhanh cả về số lượng cũng như về trình độ, năng lực. Số sinh viên, nghiên cứu sinh, thực tập sinh nhập học và ra trường hằng năm đều thuộc diện lớn nhất cả nước.

Về nội dung chương trình, Đại học Quốc gia Hà Nội đã chú trọng xây dựng, hoàn thiện các chương trình đào tạo hệ chuẩn. Hiện đã có tới 126 chương trình đào tạo đại học chính quy, 121 chương trình đào tạo trình độ thạc sĩ và 112 chương trình đào tạo trình độ tiến sĩ. Trường cũng đã đi đầu trong việc tổ chức các mô hình đào tạo chất lượng cao và tài năng; đã điều chỉnh hợp lý quy mô đào tạo không chính quy và sau đại học; có nhiều đổi mới trong kiểm tra, đánh giá chất lượng đào tạo; tích cực triển khai các chương trình đào tạo đạt chuẩn quốc tế, giảng dạy bằng tiếng Anh, từng bước hội nhập với giáo dục quốc tế. Số lượng và tỉ lệ sinh viên tốt nghiệp tìm được việc làm, đáp ứng tốt yêu cầu công việc và đủ tiêu chuẩn để tiếp tục học tập, nghiên cứu ở các cơ sở đào tạo, nghiên cứu tiên tiến cũng liên tục tăng nhanh.

Trong hoạt động nghiên cứu khoa học, nhà trường đã triển khai đồng bộ và có sự gắn kết chặt chẽ giữa khoa học tự nhiên và khoa học xã hội; giữa khoa học và công nghệ kỹ thuật; giữa nghiên cứu cơ bản và nghiên cứu ứng dụng, phục vụ công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Nhiều công trình khoa học công nghệ của Đại học Quốc gia Hà Nội đã được tặng những giải thưởng lớn, trong đó có 19 giải thưởng Hồ Chí Minh, 18 giải thưởng Nhà nước và hàng chục giải thưởng khoa học có uy tín trên thế giới.

Hoạt động thông tin truyền thông, hợp tác trong nước và hội nhập quốc tế cũng đã được triển khai có hiệu quả, nhờ đó vị thế quốc tế và quốc gia của Đại học Quốc gia Hà Nội tiếp tục được khẳng định và phát huy, góp phần nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác đào tạo và nghiên cứu khoa học, đào tạo bồi dưỡng cán bộ, quảng bá hình ảnh, uy tín của nhà trường.

Chúng ta vui mừng nhận thấy, trong 20 năm qua, Đại học Quốc gia Hà Nội đã từng bước xác lập được vai trò đầu tàu, nòng cốt trong hệ thống giáo dục Việt Nam và có vị thế ngày càng cao ở khu vực và quốc tế. Các thế hệ lãnh đạo, cán bộ, công chức, viên chức, thầy và trò của Đại học Quốc gia Hà Nội, trong đó có tấm gương tận tụy của cố Giáo sư, Viện sĩ Nguyễn Văn Đạo, Giám đốc đầu tiên của trường và các nhà giáo lão thành, đã kế tục và phát huy được truyền thống vẻ vang, đáng tự hào của các tổ chức tiền thân là Đại học Đông Dương, Trường Đại học Quốc gia Việt Nam, Trường Đại học Tổng hợp Hà Nội, Trường Đại học Sư phạm Ngoại ngữ... xứng đáng với Huân chương Sao vàng và nhiều phần thưởng cao quý mà Đảng và Nhà nước đã trao tặng. Tôi xin nhiệt liệt chúc mừng và đánh giá cao những kết quả, thành tựu mà Đại học Quốc gia Hà Nội đã đạt được trong chặng đường 20 năm xây dựng và phát triển.

Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả, thành tựu đã đạt được, Đại học Quốc gia Hà Nội cũng còn những hạn chế, bất cập. Nhất là, chất lượng đào tạo và nghiên cứu khoa học chưa thật cao, chưa đạt được trình độ tiên tiến của thế giới, khu vực. Số cán bộ khoa học đầu ngành chưa nhiều, số lượng cán bộ có trình độ cao chưa đáp ứng yêu cầu của đại học nghiên cứu tiên tiến. Hoạt động khoa học và công nghệ giữa các nhóm ngành, các đơn vị chưa đồng đều. Năng lực, đặc biệt là năng lực quản trị của một bộ phận cán bộ, viên chức, kể cả cán bộ lãnh đạo, quản lý, chưa đáp ứng yêu cầu của phương thức quản trị đại học tiên tiến; vẫn còn một bộ phận cán bộ, viên chức, sinh viên có tâm lý ngại đổi mới, thiếu ý chí vươn lên mạnh mẽ. Cơ sở vật chất, hệ thống thông tin, truyền thông chưa được đầu tư và phát huy tốt để đáp ứng yêu cầu của đổi mới và phương thức quản trị hiện đại...

Tôi đề nghị, nhân dịp kỷ niệm 20 năm xây dựng và phát triển, Đại học Quốc gia Hà Nội cần tổng kết, rút ra những bài học thành công và chưa thành công; đánh giá đúng thế mạnh và những tồn tại, hạn chế của mình; bồi đắp niềm tin, sự đồng lòng nhất trí cao hơn nữa và quyết tâm phấn đấu mạnh mẽ hơn nữa, đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của thời kỳ mới.

Hiện nay, đất nước ta đang ở giai đoạn phát triển rất quan trọng với nhiều đặc điểm mới. Trên thế giới, toàn cầu hóa, hội nhập quốc tế, hợp tác cùng phát triển đang trở thành xu thế tất yếu, đem lại cho mỗi quốc gia, dân tộc, đặc biệt là các nước đang phát triển, nhiều cơ hội, thuận lợi, song cũng đặt ra không ít khó khăn, thách thức, nhất là trong việc phát triển nguồn nhân lực trình độ cao, tranh thủ những thành tựu mới của khoa học - công nghệ và kinh tế tri thức. Ở trong nước, để thực hiện được mục tiêu cơ bản trở thành nước công nghiệp theo hướng hiện đại vào năm 2020, toàn đảng, toàn dân, toàn quân ta đang tiếp tục đổi mới sâu rộng và đồng bộ hơn; tập trung ưu tiên tái cấu trúc nền kinh tế gắn với chuyển đổi mô hình tăng trưởng theo hướng nâng cao hiệu quả, sức cạnh tranh, phát triển nhanh và bền vững, đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa và chủ động, tích cực hội nhập quốc tế.

Tình hình trên đặt ra cho ngành giáo dục và đào tạo nói chung, và Đại học Quốc gia Hà Nội nói riêng, nhiều yêu cầu mới, vẻ vang, nhưng cũng nặng nề hơn trong việc thực hiện nhiệm vụ nâng cao dân trí, phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao và nền khoa học - công nghệ tiên tiến. Đại học Quốc gia Hà Nội cần tiếp tục phát huy kết quả, thành tích đã đạt được, sớm khắc phục những hạn chế, yếu kém, thực hiện thật tốt chức năng, nhiệm vụ được giao, thực sự trở thành tổ hợp các trường đại học, viện nghiên cứu khoa học thuộc các chuyên môn khác nhau, ngang tầm khu vực, từng bước đạt trình độ quốc tế. Đại học Quốc gia Hà Nội cùng với Đại học Quốc gia thành phố Hồ Chí Minh và các trường đại học trọng điểm phải nỗ lực phấn đấu làm nòng cốt cho hệ thống giáo dục đại học và nghiên cứu phát triển khoa học - công nghệ, có nhiều đóng góp hiệu quả và to lớn hơn nữa cho sự nghiệp đào tạo đại học, sau đại học và nghiên cứu, phát triển khoa học - công nghệ đạt trình độ tiên tiến. Trước hết, phải đi đầu trong việc triển khai thực hiện có hiệu quả Nghị quyết Trung ương 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục - đào tạo và Nghị quyết Trung ương 6 khóa XI về phát triển khoa học - công nghệ. Đặc biệt, cần lưu ý một số vấn đề sau đây:

Một là, tiếp tục hoàn thiện mô hình tổ chức Đại học Quốc gia Hà Nội theo hướng hiện đại, phù hợp chuẩn mực quốc tế và điều kiện của Việt Nam. Tiếp tục triển khai cơ cấu đa ngành, đa lĩnh vực; tập trung lãnh đạo, chỉ đạo nâng cao chất lượng, hiệu quả, tính chuyên nghiệp trong công tác quản trị đại học, bao gồm quản trị mục tiêu, quản trị các nguồn lực và cải cách, hiện đại hóa hành chính; phát huy vai trò tự chủ, tự chịu trách nhiệm của các đơn vị thành viên.

Hai là, về công tác đào tạo, phải đặc biệt coi trọng phát triển phẩm chất, tầm nhìn, năng lực, kỹ năng và tăng khả năng có việc làm của người học. Hoàn thiện và triển khai Đề án đổi mới công tác tuyển sinh theo hướng đánh giá năng lực thực chất của người học, nâng cao chất lượng đầu vào. Tiếp tục đổi mới nội dung chương trình, phương pháp giảng dạy và học tập theo hướng hiện đại, thiết thực, tăng thực hành, vận dụng kiến thức vào thực tiễn, tạo động lực để người học tham gia tích cực vào quá trình nâng cao chất lượng đào tạo. Phát triển và nâng cao hiệu quả các chương trình đào tạo cử nhân khoa học tài năng; các chương trình đào tạo "ngành kép", cấp "bằng kép". Xây dựng một số ngành, chuyên ngành đào tạo chất lượng cao, hướng tới phát triển khoa, trường đại học thành viên và Đại học Quốc gia Hà Nội đạt chuẩn quốc tế.

Ba là, về công tác nghiên cứu, cần nhận thức và phát huy đầy đủ vai trò của Đại học Quốc gia Hà Nội như là một cái nôi của nghiên cứu khoa học cơ bản, nơi sản xuất "máy cái", đào tạo, cung cấp nguồn cán bộ khoa học cơ bản cho toàn bộ hệ thống giáo dục - đào tạo và khoa học - công nghệ quốc gia, có đặc thù riêng, cần có cơ chế, chính sách riêng, phù hợp.

Đại học Quốc gia Hà Nội cũng là một trong số ít các cơ sở lớn có nhiệm vụ tổ chức đào tạo và nghiên cứu về khoa học xã hội - nhân văn, có liên quan mật thiết đến sự phát triển của đất nước, đến việc bảo vệ chủ quyền quốc gia, bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa của dân tộc, đến xây dựng và phát triển nhân cách của con người Việt Nam trong bối cảnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa, hội nhập quốc tế và phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa,... Căn cứ vào thực tế dạy và học, Đại học Quốc gia Hà Nội cần sớm nghiên cứu đề xuất với Trung ương Đảng và Chính phủ những giải pháp, cơ chế, chính sách cụ thể để nâng cao chất lượng đào tạo và nghiên cứu phát triển khoa học xã hội - nhân văn trong hệ thống các trường đại học của cả nước.

Trên nền tảng phát triển khoa học cơ bản và khoa học xã hội - nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội cần tập trung phát triển các khoa học liên ngành, các công nghệ mũi nhọn trực tiếp tham gia vào việc giải quyết có hiệu quả các vấn đề đang đặt ra trong thực tiễn phát triển của đất nước. Từng ngành đào tạo, bậc đào tạo, từng đề tài, dự án nghiên cứu trong khoa học cơ bản, khoa học xã hội - nhân văn, công nghệ hay khoa học kỹ thuật cần phải trả lời cho được câu hỏi: Cần làm gì và làm như thế nào để đóng góp tốt nhất vào việc giải quyết các vấn đề của thực tiễn phát triển kinh tế, xã hội và văn hóa của đất nước?

Như chúng ta đã biết, nhân loại đã bước vào kỷ nguyên của văn minh trí tuệ và kinh tế tri thức. Điểm cốt yếu trong cạnh tranh phát triển toàn cầu chính là cạnh tranh về hàm lượng chất xám được tích hội trong từng công đoạn và từng sản phẩm của quá trình sản xuất xã hội, tức là ở tốc độ đổi mới tri thức và tốc độ rút ngắn vòng đời của các công nghệ. Đại học Quốc gia Hà Nội phải hoàn thành tốt nhiệm vụ đi tiên phong trong việc vươn tới các chuẩn mực và trình độ tiên tiến về tri thức và công nghệ của khu vực và thế giới, góp phần thiết thực vào việc thu hẹp khoảng cách tụt hậu trong trình độ phát triển của nước ta so với các nước tiên tiến.

Bốn là, tiếp tục đẩy mạnh, nâng cao hơn nữa hiệu quả hoạt động hợp tác quốc tế và thông tin truyền thông, phục vụ thiết thực cho hoạt động đào tạo và nghiên cứu khoa học. Củng cố, nâng cao chất lượng phục vụ của các thư viện, trung tâm thông tin, các nhà xuất bản, các tạp chí khoa học bằng những ấn phẩm, công trình có giá trị khoa học cao. Tăng cường hợp tác với các đối tác nước ngoài có uy tín trong việc triển khai các đề tài, dự án, chương trình đào tạo, bồi dưỡng cán bộ, cũng như tăng cường giao lưu văn hóa và học thuật quốc tế. Qua các hoạt động này, huy động và sử dụng có hiệu quả các nguồn lực phục vụ cho phát triển, nâng cao vị thế, uy tín của Đại học Quốc gia Hà Nội ở trong nước cũng như trên trường quốc tế, tiếp thu những thành tựu khoa học giáo dục - đào tạo nói riêng và khoa học - công nghệ nói chung của nhân loại, phục vụ cho sự nghiệp phát triển hai lĩnh vực từ lâu đã được Đảng và Nhà nước ta luôn coi là quốc sách hàng đầu này.

Năm là, để hoàn thành được các mục tiêu, nhiệm vụ nêu trên, cần xây dựng một môi trường làm việc dân chủ, thân thiện, hợp tác tin cậy, làm cơ sở để nuôi dưỡng, thúc đẩy đổi mới, sáng tạo, tự do học thuật, thống nhất, đồng thuận, kỷ luật, kỷ cương. Quan tâm đầu tư, phát triển đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức có đủ phẩm chất đạo đức và năng lực chuyên môn, đáp ứng yêu cầu phát triển trở thành đại học nghiên cứu. Chú trọng phát triển đội ngũ cán bộ đầu đàn, đầu ngành; đội ngũ cán bộ quản lý có tư duy, phương pháp và kỹ năng quản trị đại học tiên tiến, có kỹ năng ứng xử, giao tiếp tốt; ưu tiên xây dựng đội ngũ giảng viên là nhà khoa học, có trình độ chuyên môn giỏi, có năng lực sáng tạo, phương pháp giảng dạy và có khả năng tổ chức nghiên cứu khoa học. Xây dựng được một cộng đồng các nhà giáo, nhà khoa học thật sự đoàn kết, chân thành hợp tác trong đào tạo, nghiên cứu; chân thành hợp tác với các đồng nghiệp ngoài Đại học Quốc gia Hà Nội. Có giải pháp cụ thể để thu hút cán bộ và các nhà khoa học giỏi ở trong nước và nước ngoài, đồng thời có các chính sách đãi ngộ cán bộ có trình độ cao; khuyến khích, động viên cán bộ làm việc có ý thức trách nhiệm và hoàn thành tốt công việc.

Phối hợp chặt chẽ với các cơ quan hữu quan đẩy nhanh tiến độ xây dựng cơ sở vật chất Đại học Quốc gia Hà Nội tại Hòa Lạc. Có các giải pháp phát triển các nguồn lực phục vụ đào tạo, nghiên cứu khoa học; chăm lo đời sống vật chất và tinh thần của cán bộ, công chức, viên chức, sinh viên, học viên.

Đảng bộ Đại học Quốc gia Hà Nội cần quán triệt sâu sắc chủ trương, đường lối của Đảng, nhất là Nghị quyết Trung ương 4 khóa XI về xây dựng Đảng, thường xuyên chăm lo công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng và kiện toàn hệ thống chính trị, tăng cường khối đoàn kết, nhất trí trong nội bộ, làm cơ sở vững chắc quy tụ sự đồng tâm, đồng thuận, tâm huyết, trí tuệ của toàn thể cán bộ, công chức, viên chức, sinh viên, học viên, nghiên cứu sinh; phát huy cao độ tinh thần tự do sáng tạo của các nhà khoa học; phát huy những giá trị văn hóa tốt đẹp nơi học đường, đặc biệt là đạo đức, phẩm chất, tư cách nhà giáo, nhà khoa học, truyền thống uống nước nhớ nguồn và đạo lý thầy - trò. Tôi rất mong và tin tưởng Đại học Quốc gia Hà Nội thực sự trở thành một trong những biểu tượng đẹp của tinh thần, trí tuệ và tinh hoa văn hóa Việt Nam.

Kỷ niệm 20 năm Đại học Quốc gia Hà Nội là một dịp tốt để chúng ta nhìn lại chặng đường đã qua, đồng thời khẳng định ước vọng và quyết tâm xây dựng, phát triển Đại học Quốc gia Hà Nội lên một tầm cao mới, góp phần đưa đất nước phát triển và hội nhập thành công, xứng đáng với sự tin cậy của Đảng, Nhà nước và nhân dân.

Với tình cảm thân thiết và quý trọng, tôi xin chúc các thầy giáo, cô giáo, các nhà khoa học và các em học sinh, sinh viên của Đại học Quốc gia Hà Nội, các vị đại biểu, các đồng chí sức khỏe, hạnh phúc và thành công.

(*) Đầu đề của Báo Hànộimới.