Bộ quy tắc ứng xử trên mạng xã hội: ''Khế ước'' xây dựng môi trường văn hóa mạng lành mạnh

Lượng người dùng cao, không ít hành vi lệch chuẩn

Thống kê từ Viện Chiến lược thông tin và truyền thông, Bộ Thông tin và Truyền thông, năm 2018, Việt Nam có 55 triệu người dùng mạng xã hội. Tới năm 2020, con số này đã tăng lên 72 triệu người.

Khảo sát của tổ chức We are social trên những người dùng internet (từ 16 đến 64 tuổi) có sử dụng ít nhất một trong số các thiết bị có khả năng kết nối với mạng viễn thông cho thấy, thời gian sử dụng mạng xã hội trung bình trong một ngày của mỗi người là 2 giờ 21 phút. Các mạng xã hội được sử dụng nhiều nhất ở Việt Nam là Youtube, Facebook, Zalo, Instagram, Tiktok…

Bên cạnh rất nhiều hữu ích mang lại cho mỗi cá nhân, mạng xã hội cũng là "con dao hai lưỡi", nơi lan truyền nhiều thông tin tiêu cực, sai lạc, nhiều hành vi ứng xử lệch chuẩn, thậm chí là vi phạm pháp luật; nơi bị lợi dụng cho những mục đích xấu, lợi ích riêng, xâm phạm đến quyền, lợi ích hợp pháp của nhiều cá nhân, tổ chức, gây bức xúc cho xã hội và không ít hệ luỵ khôn lường.

Trong thế giới đó, một bộ phận người trẻ đang bất chấp, thách thức và bỏ qua các quy tắc đạo đức, chuẩn mực văn hóa để có những phát ngôn, hành động “câu view” trên mạng, nhằm mục đích tạo sự chú ý, sức ảnh hưởng và tìm kiếm lợi ích kinh tế. Những kênh Youtube, Facebook vô bổ, độc hại xuất hiện ngày một nhiều, dù bị cảnh báo nội dung xấu, độc nhưng vẫn có "đất sống", bởi được hàng triệu người dùng thiếu trách nhiệm “dung dưỡng”, khiến chúng tiếp tục được cổ súy, phát tán. Thay vì tán dương, học theo những giá trị tích cực trong cộng đồng, những tấm gương người tốt - việc tốt, nhiều bạn trẻ lại tung hô, thậm chí thần tượng những “giang hồ” mạng...

Thực tế, mạng xã hội đã và đang tạo ra nhiều giá trị thật - ảo, chứa đựng vô số khiếm khuyết, nhất là khi nhiều quan hệ được thiết lập trên cơ sở ẩn danh. Từ những hành động, phát ngôn gây sốc trên mạng xã hội mà không phải chịu trách nhiệm đã ra đời những “anh hùng bàn phím”, thậm chí đưa ra “hoang tin”, bịa đặt, gây hoang mang trong dư luận, đặc biệt trong thời gian gần đây là những thông tin thất thiệt về dịch Covid-19, khiến các lực lượng chức năng phải vào cuộc xử phạt hành chính hàng trăm trường hợp.

Trong bối cảnh mạng xã hội đang phát triển khó kiểm soát, cần thiết phải có hệ thống văn bản quy phạm pháp luật để xử lý các hành vi vi phạm. Tuy nhiên, bên cạnh hệ thống quy định pháp luật, cũng cần có một quy chế "mềm" dựa trên nguyên tắc bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các tổ chức, cá nhân tham gia, tạo đồng thuận của cộng đồng mạng cùng chung tay xây dựng môi trường xã hội lành mạnh, tích cực.

Hướng tới lành mạnh hóa mạng xã hội

Từ đòi hỏi cấp thiết trên, sau thời gian dự thảo, ngày 17-6, Bộ Thông tin và Truyền thông đã ban hành Bộ quy tắc ứng xử trên mạng xã hội.

Ông Đỗ Quý Vũ, Phó Viện trưởng Viện Chiến lược thông tin và truyền thông (Bộ Thông tin và Truyền thông) cho biết, Bộ quy tắc ứng xử đã có một quá trình xây dựng, lấy ý kiến các bộ, ngành, người dùng mạng xã hội có ảnh hưởng lớn... Cơ quan soạn thảo là Bộ Thông tin và Truyền thông cũng đã trình Chính phủ dự thảo và Thủ tướng Chính phủ đã giao Bộ Thông tin và Truyền thông ban hành.

Bộ quy tắc ứng xử trên mạng xã hội quy định khá đầy đủ nhằm định hướng người sử dụng là các đối tượng: Cơ quan nhà nước, cán bộ, công chức, viên chức, người lao động trong cơ quan nhà nước sử dụng mạng xã hội; tổ chức, cá nhân khác sử dụng mạng xã hội; nhà cung cấp dịch vụ mạng xã hội tại Việt Nam...

“Việc định hướng này giúp người dùng mạng xã hội (cá nhân, tổ chức) nâng cao nhận thức và có hành vi đúng đắn trên mạng xã hội; nhà cung cấp dịch vụ mạng xã hội có trách nhiệm xử lý hành vi, nội dung thông tin vi phạm pháp luật”, ông Đỗ Quý Vũ cho hay.

Theo ông Đỗ Quý Vũ, thực tiễn cho thấy, việc ban hành các văn bản pháp lý, các quy định về quản lý nhà nước, cho dù có nghiêm ngặt đến đâu, cũng không thể loại trừ hoàn toàn những thông tin xấu, độc trên mạng xã hội. Mặt trái của mạng xã hội luôn tồn tại và không thể xóa bỏ, mà chỉ có thể hạn chế nó. Vì thế, bên cạnh những quy định của pháp luật, cần phải có những quy định “mềm”, để bổ sung cho các khung pháp lý chính thức của Nhà nước.

Đó là những chuẩn mực về đạo đức, về ứng xử, để khuyến khích, thúc đẩy những giá trị tốt đẹp của con người nói chung và trong cộng đồng mạng nói riêng, hay những hướng dẫn để mọi cá nhân, tổ chức tham gia mạng xã hội ứng xử một cách tôn trọng nhau hơn. Với các nhà cung cấp dịch vụ, Bộ quy tắc cũng nêu rõ những điều mà đối tượng này cần làm khi xảy ra những vấn đề phát sinh để phối hợp cùng cơ quan quản lý nhà nước xử lý.

Nói cách khác, Bộ quy tắc ứng xử trên mạng xã hội là khuyến nghị, khuyến cáo người sử dụng, thể hiện ngắn gọn, đầy đủ những quy định trong các bộ luật liên quan đến quản lý thông tin trên không gian mạng; từ đó xây dựng thói quen, ý thức khi sử dụng, tham gia mạng xã hội. Và nếu không tuân thủ những khuyến nghị này, người dùng sẽ phải chịu điều chỉnh bởi các quy định pháp luật.

Ông Đỗ Quý Vũ thông tin thêm, quá trình xây dựng dự thảo, ban soạn thảo đã nghiên cứu kinh nghiệm của các quốc gia như: Trung Quốc, Vương quốc Anh, Nga, Ấn Độ, Liên minh châu Âu… và tham khảo một số cơ quan báo chí lớn trên thế giới. Qua đó, ban soạn thảo đã đề xuất những nội dung để bảo đảm Bộ quy tắc tuân theo các chuẩn mực và thông lệ quốc tế về truyền thông và mạng xã hội, đồng thời vẫn phù hợp với thực tế của Việt Nam.

“Để Bộ quy tắc này đi vào cuộc sống, chúng tôi đề xuất, mỗi bộ, ngành, lĩnh vực, địa phương và các cơ quan, tổ chức căn cứ vào chức năng, nhiệm vụ, tình hình thực tế của mình để đưa ra những quy tắc cụ thể phù hợp với đặc thù của đơn vị, làm cơ sở thực hiện. Đồng thơi, cần phải đẩy mạnh thông tin, tuyên truyền sâu, rộng đến người dân, doanh nghiệp, cán bộ, công chức, viên chức về tầm quan trọng, vai trò và các nội dung của Bộ quy tắc ứng xử trên mạng xã hội”, ông Đỗ Quý Vũ nói.

Là một Tiktoker khá nổi tiếng trên mạng Tiktok trong thời gian gần đây, anh Quyết Hoàng (35 tuổi, ở Hà Nội), cũng là người có ảnh hưởng trên mạng xã hội Facebook, cho biết, cộng đồng những người sử dụng mạng xã hội mong muốn có Bộ quy tắc ứng xử này từ lâu với hy vọng đây sẽ là những quy tắc thiết thực mà ai tham gia vào mạng xã hội cũng phải nắm bắt để lấy tích cực đẩy lùi dần tiêu cực, khiến môi trường mạng ngày càng lành mạnh. Đó cũng chính là động lực để thời gian qua, anh Quyết thực hiện nhiều video nhằm giúp các bạn trẻ có lối sống văn minh, tích cực, đặc biệt là tinh thần thượng tôn pháp luật trên môi trường mạng. 

“Mặc dù chúng ta đã có các quy định pháp luật liên quan đến vấn đề này, đặc biệt là những chế tài xử lý nghiêm minh vi phạm, song Bộ quy tắc này vẫn hết sức cần thiết. Để bảo đảm tính khả thi, người sử dụng mong muốn các cơ quan chức năng bảo đảm được tính công bằng giữa các nhà cung cấp dịch vụ mạng xã hội trong và ngoài nước”, anh Quyết Hoàng bày tỏ. 

Bộ quy tắc ứng xử được mong chờ đã được ban hành. Cộng đồng người sử dụng mạng xã hội Việt Nam đang kỳ vọng những quy định mới sẽ tạo “khế ước” xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh khi tương tác trên mạng xã hội, dần hạn chế những tác động tiêu cực, giúp mạng xã hội phát huy tốt hơn những giá trị và lợi ích vốn có.