Vì sao cần tiếp tục nghiên cứu vấn đề hưởng bảo hiểm xã hội một lần?

Tại dự thảo Luật BHXH (sửa đổi) mới nhất, ban soạn thảo đề xuất 2 phương án: Phương án 1, người lao động có thời gian đóng BHXH trước ngày luật này có hiệu lực thi hành (dự kiến từ ngày 1-1-2025), sau 12 tháng không thuộc diện tham gia BHXH bắt buộc, không tham gia BHXH tự nguyện, có thời gian đóng chưa đủ 20 năm và có yêu cầu được nhận BHXH một lần.

Phương án 2: Sau 12 tháng không thuộc diện tham gia BHXH bắt buộc, không tham gia BHXH tự nguyện và có thời gian đóng BHXH chưa đủ 20 năm mà người lao động có yêu cầu thì được giải quyết một phần nhưng tối đa không quá 50% tổng thời gian đã đóng vào quỹ hưu trí và tử tuất. Thời gian đóng BHXH còn lại được bảo lưu để người lao động tiếp tục tham gia và hưởng các chế độ BHXH về sau (hưu trí, tử tuất…).

Theo đề xuất nêu trên, với phương án 1, từ thời điểm Luật BHXH sửa đổi có hiệu lực (dự kiến từ ngày 1-1-2025), chế độ BHXH một lần sẽ không áp dụng đối với những người mới tham gia. Chế độ BHXH một lần trong tuổi lao động chỉ áp dụng với người đã, đang và sẽ tham gia BHXH từ nay tới hết ngày 31-12-2024 (hiện có khoảng hơn 17 triệu người tham gia BHXH).

Theo đánh giá của ban soạn thảo dự thảo Luật BHXH (sửa đổi), về bản chất, phương án 1 trên kế thừa quy định về BHXH một lần hiện áp dụng cho những người lao động tham gia BHXH theo luật hiện hành (tức được bảo lưu thời gian đóng hoặc nhận BHXH một lần sau khi nghỉ việc, dừng đóng. Đồng thời bổ sung thêm nhiều quyền lợi cho người bảo lưu thời gian đóng BHXH thay vì nhận một lần…

Trong ngắn hạn, phương án 1 có có thể duy trì hay tăng số người tham gia BHXH. Thế nhưng, về dài hạn, đây là phương án mềm dẻo, ít xảy ra phản ứng của người lao động đang tham gia BHXH. Do đó, giải pháp này được kỳ vọng từng bước khắc phục tình trạng hưởng BHXH một lần trong thời gian qua.

Về mức hưởng BHXH một lần, thời gian đóng BHXH trước năm 2014, mỗi năm đóng được tính hưởng bằng 1 tháng lương tính đóng BHXH; thời gian đóng sau năm 2014, mỗi năm đóng được tính hưởng bằng 2 tháng lương tính đóng. Người tham gia BHXH tự nguyện khi rút BHXH một lần chỉ được nhận phần tiền mình đóng, không được nhận phần tiền nhà nước hỗ trợ đóng.

Với phương án 2, số lượt người hưởng BHXH một lần có thể không giảm nhiều so với hiện nay, nhưng họ không hoàn toàn ra khỏi hệ thống, do vẫn bảo lưu một phần thời gian đóng còn lại (không ảnh hưởng tới số người tham gia). Người lao động khi tiếp tục tham gia sẽ được cộng nối thời gian đóng để hưởng chế độ BHXH với quyền lợi hưởng cao hơn; quyền lợi người lao động và chính sách an sinh xã hội lâu dài sẽ hài hòa hơn.

Tuy nhiên, phương án 2 có nhược điểm là chưa giải quyết triệt để việc rút BHXH một lần. Người lao động không được giải quyết hưởng BHXH một lần trên toàn bộ thời gian đóng nên họ dễ có tâm lý, suy nghĩ bị giảm đi quyền lợi trước mắt...

Do cả hai phương án đều còn những nhược điểm, chưa tối ưu, tại Tờ trình số 457/TTr-CP ngày 19-9-2023 về “Tiếp thu, giải trình ý kiến đối với dự án Luật BHXH sửa đổi”, Chính phủ khẳng định đây là vấn đề lớn, hết sức nhạy cảm, phức tạp, cần đánh giá, phân tích kỹ lưỡng ưu điểm, nhược điểm của từng phương án. Sau đó, Chính phủ báo cáo xin ý kiến Quốc hội.