Trần Đình Long: Đời văn - đời cách mạng

Trần Đình Long nguyên quán làng Đồng Dụ, nay thuộc xã Tiến Thắng, Lý Nhân, Hà Nam, sinh ngày 1/3/1904 trong một gia đình có xưởng sản xuất đồ gỗ gia dụng kinh doanh tại phố Hàng Mâm - TP Nam Định. Học xong Trường Thành Chung - Nam Định, ông làm thư ký ở Nhà máy Dệt Nam Định một thời gian.

Theo bản tự khai lưu tại Quốc tế Cộng sản, năm 1925 Trần Đình Long sang Campuchia đi làm, giác ngộ cách mạng. Tháng 11-1926, ông được người anh là Trần Đình Lượng cấp kinh phí sang Pháp học đại học tại Pa-ri, hoạt động trong phong trào công nhân do Đảng Cộng sản Pháp lãnh đạo. Tháng 3/1928, ba lưu sinh viên Việt Nam tại Pháp là Trần Đình Long, Nguyễn Thế Thạch, Bùi ái được Đảng Cộng sản Pháp giới thiệu sang Liên Xô học Trường Đại học Cộng sản Phương Đông tại Mát-xcơ-va, khóa dài hạn 1928-1931. Trần Đình Long nắm vững hệ thống lý luận Mác - Lênin, tin vào lý tưởng đã chọn và con đường đã đi để sau đó trở về Tổ quốc góp phần vào sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc và tổ chức Nhà nước Công nông ở Việt Nam.

Học xong Trường Phương Đông, Trần Đình Long lại qua Pháp rồi mới trở về Việt Nam. Tới Sài Gòn, ông liên lạc với tổ chức Đảng Cộng sản, cùng hoạt động rồi cùng bị bắt với Hải Triều, sau được trả lại tự do vì mật thám Pháp không đủ chứng cớ khép tội trốn đi Nga và hoạt động chống chính phủ bảo hộ.

Thời kỳ Mặt trận Dân tộc Dân chủ 1936-1939, Trần Đình Long cùng Trần Huy Liệu, Nguyễn Thế Rục, Đặng Xuân Khu (Trường Chinh), Vân Đình (Võ Nguyên Giáp), Đặng Thai Mai, Hải Triều là những người sáng lập, chủ nhiệm, trị sự, quản lý, thư ký tòa soạn, phóng viên các báo của Xứ ủy Bắc kỳ như Tin tức, Thời Thế, Thời Nay, Le Travail (Lao động), En Avant (Tiến lên), Rassemblement! (Tập hợp), Notre voix (Tiếng nói của chúng ta) đăng tải nội dung tiến bộ và cách mạng, đã thức tỉnh tinh thần độc lập dân tộc và lòng yêu nước trong quần chúng, làm bọn thực dân phong kiến phải đau đầu. Ông bị thực dân bắt vào các năm 1939, 1940, ở tù Sơn La vì tội “cộng tác với báo chí cộng sản cổ động dân chúng chống chính phủ bảo hộ”. Thoát khỏi đây năm 1945, ông về xuôi, làm cố vấn ủy ban Khởi nghĩa giành chính quyền ở Hà Nội. Trong chính quyền mới, ông cùng Tạ Quang Bửu, Bùi Lâm, Nguyễn Đức Thụy làm Trợ lý ngoại giao cho Chủ tịch Hồ Chí Minh trong một thời gian dài. Tối 24/12/1945, Trần Đình Long bị người của Quốc Dân Đảng phản động bắt cóc ở nhà riêng tại 26 phố Chợ Đồng Xuân - Hà Nội, đưa đi không còn dấu vết gì. Cuộc đời ông chấm dứt một cách đột ngột, Đảng ta mất một cán bộ xuất sắc.

Trần Đình Long có viết hồi ký Ba năm ở Nga - Xô Viết, đăng trên tờ Thời Thế, làm cho quần chúng cách mạng Việt Nam tin tưởng Liên Xô, hướng về Chủ nghĩa Cộng sản. Thời Thế bị đình bản, Ba năm ở Nga - Xô Viết lại đăng tiếp ở Tin tức cùng phóng sự dài Một cuộc điều tra Muối nói lên nỗi thống khổ của nhân dân vùng biển Văn Lý, Hải Hậu. Truyện ngắn Một đêm u ám của ông phản ánh tâm trạng người trí thức trẻ được giác ngộ bước vào con đường hoạt động cách mạng bị địch giam cầm, tra tấn nhưng vẫn bền gan vững chí tiếp tục lý tưởng đấu tranh giải phóng dân tộc.

Thời kỳ ở Liên Xô (1928-1931), Trần Đình Long còn tích cực tham gia ngoại khóa, hoạt động sân khấu. Ngày 9-2-1930, tại Mát-xcơ-va, ông tổ chức các lưu học sinh Việt Nam diễn một tối chèo ca ngợi tinh thần yêu nước của các chiến sĩ cách mạng Việt Nam nhân dịp kỷ niệm cuộc khởi nghĩa Yên Bái.

Thời kỳ 1936-1939, Trần Đình Long vận động thanh niên và sinh viên tiến bộ ở Hà Nội tham gia tổ chức văn nghệ do chính ông chủ trương. Ông xây dựng các tiết mục đơn ca, tốp ca, dàn dựng kịch, kết hợp diễn thuyết nội dung yêu nước thành một chương trình đem đi biểu diễn. Hoạt động văn nghệ này tuy tồn tại không lâu nhưng có tiếng vang, những nơi nào anh chị emđến diễn, đồng bào xem xong cũngbày tỏ thiện cảmvới những người trí thức trẻ Việt Nam đang bộc lộ khát vọng vươn lên làm chủ thời đại.

Trong ngục Sơn La,Trần Đình Long thành lập Gánh hát phiêu lưu gồm toàn tù chính trị và yêu nước, diễn cả kịch nói lẫn cải lương, tuồng, chèo... Những vở đã được diễn ở Sơn La là : Gia đình và Cách mạng của Nguyễn Văn Năng (1943), Bên đường dừng bước và Tình trong trắng của Trần Đình Long (1941), Đêm bamươi của Văn Tân (1941), Hận Phong Khê (kịch thơ, diễn ở nhà tù Sơn La và nhà tù Chợ Chu năm 1944), Ngọn cỏ gió lùa của Hồng Trang... Ngoài ra còn những vở như Đồng chí du dương của Văn Tân, Khởi nghĩa Tây Sơn (chèo, diễn ở nhà tù Bá Vân năm 1943), đều với nội dung yêu nước, cách mạng chĩa thẳng mũi nhọn vào bè lũ đế quốc, phong kiến.

Như vậy, trong quá trình đấu tranh cách mạng, Trần Đình Long đã ba lần tổ chức hoạt động nghệ thuật sân khấu đều được đông đảo quần chúng tham gia nhiệt tình và đạt hiệu quả như mongg muốn, chứng tỏ rằng ông rất có năng lực ở lĩnh vực này.

Nhà trí thức trẻ Trần Đình Long sớm rời Tổ quốc ra đi tìm đường cứu nước từ năm 1926. Đời cách mạng của ông gắn liền với các hoạt động văn nghệ, nổi bật là văn học, sân khấu. Cho tới nay, thân thế, sự nghiệp của ông còn chưa mấy người biết đến. Thế hệ chúng ta cần phải làm sáng tỏ để thực hiện truyền thống sống ân nghĩacủa dân tộc Việt: “Uống nước nhớ nguồn”.

HNM