Trả lời kiến nghị về xử lý nghiêm doanh nghiệp trốn đóng BHXH

Liên quan đến nội dung này, BHXH Việt Nam cho biết, những năm gần đây, ngành đã quyết liệt triển khai đồng bộ nhiều giải pháp đôn đốc thu hồi số tiền chậm đóng BHXH, bảo hiểm y tế (BHYT), bảo hiểm thất nghiệp (BHTN). Nhờ đó, số tiền chậm đóng BHXH so với số phải thu giảm dần qua từng năm. Nếu như năm 2016, tỷ lệ chậm đóng, nợ đóng, trốn đóng BHXH là 3,75%, thì đến hết năm 2022 giảm xuống còn 2,91%, thấp nhất từ trước đến nay.

Ngành BHXH Việt Nam cũng quyết liệt trong việc thanh tra chuyên ngành, phối hợp thanh tra, kiểm tra liên ngành về đóng BHXH, BHTN, BHYT, xử phạt vi phạm hành chính và lập hồ sơ kiến nghị khởi tố đối với các hành vi vi phạm về đóng BHXH, BHTN, BHYT.

Giai đoạn 2016-2023, BHXH Việt Nam đã ban hành gần 5.000 quyết định xử phạt vi phạm hành chính về đóng BHXH, BHTN, BHYT với số tiền xử phạt gần 220 tỷ đồng; gửi gần 400 hồ sơ kiến nghị cơ quan có thẩm quyền thực hiện điều tra, khởi tố hành vi có dấu hiệu tội phạm quy định tại Bộ luật Hình sự.

Đặc biệt, trong năm 2023, BHXH Việt Nam đã phối hợp với Cục An ninh chính trị nội bộ, Văn phòng Bộ Công an thực hiện kiểm tra liên ngành việc chấp hành pháp luật về đóng BHXH, BHTN, BHYT của doanh nghiệp tại một số tỉnh, thành phố. Hoạt động này nhằm mục tiêu phát hiện đơn vị có dấu hiệu chậm đóng, trốn đóng BHXH, BHTN, BHYT, lập hồ sơ làm căn cứ xử lý vi phạm, đồng thời làm rõ những khó khăn, vướng mắc về cơ chế chính sách các quy định của pháp luật liên quan đến chậm đóng, trốn đóng để kiến nghị, đề xuất các cơ quan có thẩm quyền hoàn thiện chính sách.

Dù đã triển khai quyết liệt các giải pháp, tuy nhiên đến nay, tình trạng chậm đóng, trốn đóng BHXH, BHYT, BHTN vẫn xảy ra, ảnh hưởng đến quyền lợi người lao động, do một số nguyên nhân chính.

Về quan điểm áp dụng pháp luật, Điều 216 của Bộ luật Hình sự quy định, hành vi cấu thành tội trốn đóng là hành vi “Không đóng hoặc không đóng đầy đủ theo quy định” và “Đã bị xử phạt vi phạm hành chính về hành vi này mà còn vi phạm”.

Tuy nhiên, khi áp dụng quy định để xử lý hình sự thì vẫn còn nhiều quan điểm khác nhau. Có quan điểm cho rằng, hành vi đã bị xử phạt là hành vi “không đóng hoặc không đóng đầy đủ theo quy định”. Quan điểm khác lại xác định, hành vi đã bị xử phạt phải là hành vi “trốn đóng” và việc xử phạt vi phạm hành chính về hành vi trốn đóng là một trong những điều kiện để khởi tố đối với tội danh này.

Nguyên nhân khác là, cơ quan BHXH đang gặp rất nhiều khó khăn trong việc xác định hành vi trốn đóng để xử phạt vi phạm hành chính. Dù việc xử phạt hành chính đối với hành vi trốn đóng đã được quy định tại một số văn bản quy phạm pháp luật, nhưng chưa văn bản nào quy định rõ thế nào là “trốn đóng”. Vì thế, ngành BHXH không có cơ sở xác định yếu tố lỗi để xử phạt hành chính về hành vi “trốn đóng” làm cơ sở, tiền đề cho việc xử lý hình sự.

Vướng mắc khác xuất phát từ chủ thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự. Trong xử lý hành chính về đóng BHXH, BHTN, BHYT, chủ thể bị xử lý là người sử dụng lao động, hầu hết là pháp nhân (rất ít người sử dụng lao động là cá nhân). Nhưng hiện nay, chưa có quy định về việc xử phạt vi phạm hành chính về đóng BHXH, BHYT đối với người quản lý, điều hành, người đại diện theo pháp luật của đơn vị sử dụng lao động. Vì vậy, nếu xử lý hình sự theo Điều 216 của Bộ luật Hình sự, thì phải xử lý với pháp nhân (không xử lý được cá nhân)…

Do nhiều nguyên nhân nêu trên, nước ta chưa có doanh nghiệp nào bị xử lý hình sự về hành vi trốn đóng BHXH, BHTN, BHYT. Nhằm bảo đảm quyền lợi cho người lao động, BHXH Việt Nam tích cực kiến nghị, đề xuất và phối hợp với các cơ quan chức năng trong quá trình bổ sung, sửa đổi các quy định pháp luật liên quan đến việc xử lý vi phạm về trốn đóng BHXH, BHTN, BHYT.