Tôi thực sự lo lắng về đội ngũ kế cận!

- Từng là Phó Chủ tịch Hội đồng Văn học dịch Hội Nhà văn Việt Nam khóa 2010-2015, hiện là ủy viên Hội đồng Văn học dịch Hội Nhà văn Hà Nội, ông có thể chia sẻ cảm nhận về văn học dịch ở Việt Nam trong năm qua?

- Năm 2015 là năm sáng giá của văn học dịch Việt Nam mà điểm sáng nhất là “Hội nghị quốc tế quảng bá văn học Việt Nam lần thứ III”. Lâu nay, chúng ta trăn trở nhiều về việc đưa văn học Việt Nam ra thế giới, nhưng khâu này chưa thấm tháp gì. Tại hội nghị này, tôi đã có bài tham luận với những phân tích kỹ về “Ba lực lượng dịch giả đưa văn học Việt Nam ra nước ngoài”, gồm các dịch giả Việt Nam ở trong nước, các dịch giả Việt Nam hiện đang sinh sống ở nước ngoài và các dịch giả là người nước ngoài thông thạo tiếng Việt.

Việc Hội Nhà văn Việt Nam và nhiều NXB Việt Nam trong năm qua ký hàng loạt văn bản, hợp đồng dịch và xuất bản với các đối tác nước ngoài cho thấy thành quả bước đầu của hội nghị nói trên. Tác phẩm thơ Truyện Kiều song ngữ Việt - Nga vừa mới ra mắt bạn đọc hai nước là một minh chứng rõ rệt… Tuy nhiên, phải nhận thức rằng, con đường đưa văn học Việt Nam ra nước ngoài vẫn còn lắm chông gai, chúng ta vẫn “lực bất tòng tâm” khi đội ngũ dịch văn học Việt Nam ra tiếng nước ngoài vẫn còn rất yếu và rất thiếu, không thể một sớm một chiều có thể khắc phục được.

- Là người say mê chuyển ngữ văn học Ba Lan sang tiếng Việt, đồng thời có nhiều tác phẩm đoạt giải, được bạn đọc mến mộ, theo ông, điều gì ở văn học Ba Lan có thể hấp dẫn bạn đọc Việt Nam đương đại?

- Ba Lan là một nước Đông Âu, có chưa đầy 40 triệu dân nhưng có tới bốn nhà văn và nhà thơ được giải Nobel: Henryk Sienkiewicz (1905), Wladyslaw Reymont (1924), Czeslaw Milosz 1980) và Wislawa Szymborska (1996). Người ta xem Ba Lan là một cường quốc văn học có lẽ một phần là vì như vậy. Các tác phẩm tôi dịch đa phần là đương đại mà các tác giả là những nhà văn nổi tiếng trên văn đàn Ba Lan: Dorota Terakowska (Hoang thai, Quà của Chúa), Katarzyna Grochola (Xin cạch đàn ông!, Các người khắc biết tay tôi!), Tomek Tryzna (Cô gái Không Là Gì), Slawomir Mrozek (Con voi), Katarzyna Michalak (Hy vọng), Tomasz Jastrun (Ban công lên trời)… Tôi vẫn thường nói “tác phẩm văn học Ba Lan tôi chọn dịch phải là tác phẩm hay, tôi thích và tôi cảm nhận bạn đọc của tôi cũng sẽ thích”. Đó là những tác phẩm có giá trị văn học và giá trị nhân văn cao, hay về cả nội dung, hình thức, văn phong, có sức lôi cuốn. Đọc những tác phẩm này, người đọc Việt Nam biết được, hiểu được người Ba Lan xưa và nay làm ăn sinh sống ra sao, yêu ghét như thế nào, tranh đấu ra sao, trăn trở điều gì.

Còn một điều nữa, Việt Nam và Ba Lan có nhiều nét tương đồng do cả hai dân tộc đều đã trải qua nhiều thăng trầm lịch sử. Tôi rất vui khi các tác phẩm tôi chọn dịch được bạn đọc nước nhà mến mộ. Vì như vậy là tôi đã chọn đúng và chọn trúng.

- Có lẽ vì thế mà Đài Tiếng nói Việt Nam thường chọn đọc các truyện ngắn Ba Lan do ông dịch?

- Kênh VOV2 đã cho diễn đọc dài kỳ toàn bộ tiểu thuyết “Quà của Chúa” trong “Chương trình đọc truyện đêm khuya” (26 buổi) và nhiều truyện ngắn như “Người đàn bà xấu nhất hành tinh”, “Vũ nữ”, “Đẹp đôi vợ chồng”, “Bức tranh thay đổi”, “Nghệ thuật nhìn”, “Người gác rừng si tình”, “Nỗi khổ của kẻ nhạy cảm”… Có lẽ những tác phẩm này đã đáp ứng tiêu chí “chọn đọc” của VOV2.

- Ông có hai tác phẩm văn học Ba Lan được xuất bản năm 2015, đều là những sự kiện đáng chú ý trong các hội sách?

- Quý II năm 2015, tiểu thuyết dịch “Những khoái cảm khác” của tôi do NXB Phụ nữ ấn hành đã ra mắt bạn đọc và được Đại sứ quán Ba Lan chọn làm cuốn sách đại diện cho văn học Ba Lan tham dự Những ngày văn học Châu Âu tại Hà Nội. Quý IV năm ngoái, tập truyện “Vợ chưa cưới chủ nhật” được NXB Phụ nữ ấn hành và trình làng tại Hội sách mùa thu, được nhiều bạn đọc tìm mua. Những điều mà cuốn tiểu thuyết “Những khoái cảm khác” mang lại như một hồi chuông cảnh tỉnh những người chỉ biết sống theo cảm xúc mơ hồ, sai lệch sẽ có những hậu quả không tốt đẹp như những nhân vật của Jerzy Pilch. Còn cuốn “Vợ chưa cưới chủ nhật” là cuốn sách nửa cười nửa khóc, khi cay đắng, lúc ngọt ngào, gióng lên hồi chuông nữ quyền.

- Có khi nào ông thấy băn khoăn về đội ngũ dịch giả trẻ kế cận mảng văn học Ba Lan?

- Trong những năm vừa qua, có gần 100 đầu sách văn học Ba Lan được ấn hành tại Việt Nam, cả cổ điển và đương đại. Đó là kết quả công sức của nhiều dịch giả. Hiện có bảy dịch giả văn học Ba Lan còn làm công việc dịch thuật. Họ đều là những dịch giả lớn tuổi. Tôi thật sự lo lắng về đội ngũ kế cận bởi chưa thấy các bạn trẻ đam mê dịch thuật văn học.

- Ông đã có những dự định xuất bản gì trong năm 2016, thưa dịch giả?

- Tôi đang tìm một cuốn sách ưng ý để dịch, nhưng chưa thấy. Năm 2016, tôi dự định sẽ in cuốn “Lê Bá Thự dịch và viết”. Đây sẽ là cuốn sách đánh dấu chặng đường 25 năm dịch thuật và sáng tác của tôi.

- Xin chân thành cảm ơn dịch giả, chúc ông nhiều sức khỏe, thành công trong năm mới!