Thỏa thuận hạt nhân Iran: Bên bờ vực đổ vỡ

Cùng với đó, theo Hãng Thông tấn Iran (IRNA), 2 tấn nguyên liệu uranium hexafluoride (UF6) đã được chuyển tới Fordow dưới sự giám sát của các thanh sát viên Cơ quan Năng lượng nguyên tử quốc tế (IAEA). Đây là mức vượt qua nhiều lần so với ngưỡng giới hạn 300kg UF6 mà Iran được phép sở hữu theo Kế hoạch hành động chung toàn diện (JCPOA), thỏa thuận được ký kết giữa Iran với nhóm P5+1 (gồm Mỹ, Anh, Pháp, Nga, Trung Quốc và Đức). Iran cũng có kế hoạch phát triển thế hệ máy ly tâm tiên tiến hơn nhằm rút ngắn thời gian làm giàu uranium.

Theo dự kiến, khi các thanh sát viên IAEA thăm khu vực này lần tiếp theo vào ngày 9-11, mức độ làm giàu uranium sẽ đạt ngưỡng 4,5%. Như vậy, cơ sở Fordow từ chỗ được định danh là “trạm nghiên cứu” theo quy định của JCPOA, giờ đây đã chính thức trở thành “tổ hợp hạt nhân đang hoạt động”. 

Diễn ra ngay sau khi Mỹ công bố đợt trừng phạt mới nhằm vào 9 người có liên quan tới Đại giáo chủ Ali Khamenei, việc tái khởi động làm giàu uranium là bước đi thứ tư trong lộ trình cắt giảm tuân thủ cam kết hạt nhân mà Iran thực hiện từ tháng 5 vừa qua.

Động thái này được xem như sự đáp trả mạnh mẽ việc Mỹ siết chặt trừng phạt Tehran sau khi Washington đơn phương rút khỏi thỏa thuận hạt nhân lịch sử vào tháng 5-2018. Lãnh tụ tối cao của Iran từng tuyên bố, Tehran sẽ không đầu hàng trước sức ép từ Mỹ, đồng thời ngừng các cuộc đàm phán với Washington cho tới khi các lệnh trừng phạt được dỡ bỏ. Tổng thống Iran Hassan Rouhani cũng khẳng định, Mỹ sẽ phải chịu mọi trách nhiệm vì đã ép buộc Iran phá vỡ những cam kết trong JCPOA. 

Bên cạnh yếu tố chính trị, nước Cộng hòa Hồi giáo có lý do thực tế hơn để tiến hành bước đi cứng rắn với tư cách là một bên trong thỏa thuận hạt nhân. Hiện chính quyền của Tổng thống H.Rouhani đang hứng chịu những tổn thất nặng nề từ các đòn trừng phạt liên tiếp của Mỹ.

Theo Quỹ Tiền tệ quốc tế (IMF), nền kinh tế Iran sẽ giảm tới 9,5% trong năm 2019 thay vì 6% như dự đoán trước đó. Mức tăng trưởng tổng sản phẩm quốc nội (GDP) thực tế của Iran sẽ gần bằng 0% trong năm 2020. IMF cũng dự báo, xuất khẩu hàng hóa và dịch vụ của Iran sẽ giảm còn 60,3 tỷ USD trong năm nay, thấp hơn đáng kể so với mức 103,2 tỷ USD của năm ngoái và tiếp tục giảm còn 55,5 tỷ USD vào năm tới. Nếu muốn cân bằng ngân sách năm 2020, Iran sẽ cần giá dầu thô ở mức “không tưởng” 194,6 USD/thùng. 

Các chuyên gia cho rằng, động thái mới của Iran là dấu hiệu rõ nhất cho thấy Tehran muốn rút khỏi thỏa thuận hạt nhân với các cường quốc. Phát biểu khi đang có chuyến công du Trung Quốc, Tổng thống Pháp Emmanuel Macron đã gọi hành động của Iran là vô cùng nguy hiểm và phát đi thông điệp Tehran quyết tâm rời bỏ JCPOA.

Ngoại trưởng Nga Sergei Lavrov cũng đánh giá những diễn biến mới là rất đáng quan ngại, đồng thời kêu gọi Iran quay trở lại đáp ứng mọi yêu cầu của thỏa thuận hạt nhân. Trong khi đó, Mỹ tuyên bố việc Tehran làm giàu uranium là “bước đi lớn không đúng hướng”, khẳng định quốc gia này sẽ tiếp tục bị trừng phạt, cô lập về kinh tế và chính trị cho tới khi “chịu thay đổi”.

Phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Mỹ Morgan Ortagus cũng cho rằng, Tehran không có lý do đúng đắn nào để mở rộng chương trình làm giàu uranium. Lập trường cứng rắn của Washington một lần nữa cho thấy triển vọng giảm bớt căng thẳng giữa hai quốc gia thù địch này ngày càng xa vời.

Những gì diễn ra đang đẩy JCPOA đến gần hơn bờ vực đổ vỡ. Điều này nếu xảy đến chắc chắn sẽ dẫn tới một cuộc chạy đua vũ trang quyết liệt giữa các nước, đặc biệt là trong khu vực, khiến vùng đất vốn luôn nóng bỏng này chìm sâu hơn vào bất ổn.