Người tuyên chiến với hủ tục rùng rợn

Trên địa bàn xã Thượng Trạch (Bố Trạch, Quảng Bình), 18 thôn, bản hiện có đều là nơi cư trú thuần nhất của người Ma Coong. Người Ma Coong ở đây chỉ có hai họ duy nhất, con trai thì lấy họ Đinh còn con gái thì lấy họ Y. Vì là người thiểu số, sống ở nơi hưu quạnh, vùng khí hậu khắc nghiệt, giữa biên giới Việt - Lào, nơi có ít giao lưu nên ngày trước đồng bào Ma Coong nơi đây đã phát sinh nhiều hủ tục. Ngoài các hủ tục như ở Sụ, hút thuốc… thì có một hủ tục đến nay nếu được nghe kể lại ai lấy đều phải kinh hãi đó là hủ tục chôn sống trẻ theo mẹ.

Vợ chồng anh Diệu và đứa trẻ đầu tiên thoát khỏi hủ tục ở Ma Coong.

Hủ tục này được thực thi khi một người phụ nữ xấu số nào đó từ giã cõi đời, nếu con họ sinh ra chưa đầy 3 tháng tuổi thì phải chôn sống cùng mẹ. Lệ tục là lệ tục, không có một sự can thiệp nào, cũng không cần biết gia đình người ta có đồng ý hay không thì đứa trẻ đó phải chung với số phận với người mẹ xấu số. Nhiều thầy giáo đã từng lên đây dạy học, nhiều cán bộ cắm bản thuở xưa mà tôi đã từng tiếp xúc để tìm hiểu lệ tục vẫn còn "xanh mặt" khi kể chuyện này. Có người bảo, cả đời họ, chiến tranh, đói khổ, dịch bệnh có thể quên nhưng họ không thể quên được tiếng đau xé lòng của những đứa trẻ vọng lên khi bị những xẻng đất, những nhát cuốc nơi mộ huyệt vùi lấp.

Đứng trước hủ tục này nhiều người muốn can thiệp để cứu lấy những đứa trẻ lắm! Nhưng hủ tục này lúc đó bền vững quá. Nó ăn sâu vào tâm não người Ma Coong, nó đã được lưu truyền từ đời này qua đời khác rồi. Nếu không làm vậy là trái với ý nguyện tổ tiên, sẽ bị tổ tiên người Ma Coong loại trừ ra khỏi cộng đồng, đồng nghĩa như vậy là hiểm họa sẽ đến với toàn bộ xóm làng người Ma Coong.

Người có hành động để ngăn cản, vô tình bị coi như người có ý định xấu với người Ma Coong. Và như vậy anh ta sẽ nhanh chóng bị người ta loại trừ ra khỏi xóm làng. Không đất canh tác, không ai tìm đến nhà và người ta cũng không cho người có ý định ngăn cản bén mảng đến nhà người ta nữa. Nói gì người ta cũng không thèm nghe nữa, đó là còn chưa kể đến sự oán thù bủa vây.

Lý giải về sự phát sinh của tập tục này có nhiều căn cứ. Theo ông Đinh Hợp, một người Ma Coong chính gốc hiện đang làm chủ tịch xã, thì ngày xưa người Ma Coong chôn trẻ theo mẹ là do cuộc sống khó khăn quá. Đứa trẻ Ma Coong sinh ra, lớn lên chỉ nhờ nguồn sữa từ cơ thể người mẹ. Đường, sữa, bột lúc đó không có, người ta cũng chưa biết nuôi bộ trẻ nhỏ, trước sau gì thì đứa bé ấy cũng sẽ chết do đói ăn. Đằng nào cũng là một lần đau, tốt nhất là chôn nó theo để cho "mẹ con có nhau".

Vẫn theo ông Đinh Hợp, thêm một nguồn gốc nữa để lý giải cho tập tục, trẻ Ma Coong từ khi sinh ra, sau 3 tháng, nghĩa là lúc nó biết "ăn cơm của người lớn" thì lúc này gia đình và dòng tộc mới tiến hành đặt tên cho trẻ, lúc này trẻ mới là cá nhân riêng biệt, mới được coi "là người". Còn từ 3 tháng tuổi đổ lại, trẻ chưa có tên, nghĩa là nó vẫn là "của trời của đất". Vì là "của trời của đất" nên khi mẹ nó mất đi sẽ "rất nhớ", vì "nhớ" nên "hồn ma" của mẹ nó sẽ theo thằng bé, ám ảnh và đem họa đến cho xóm làng.

Vì tập tục này, những năm trước, đã có rất nhiều những đứa trẻ bị chôn sống. Đi khắp 18 thôn bản của người Ma Coong ngày nay, người ta không thể thống kê được có bao nhiêu rừng mộ như vậy. Đau xót và thảm thương vô cùng.

Ân nhân của nhiều đứa trẻ Ma Coong

Giữa những năm âm u của hủ tục, giữa nỗi đau gào thét của đại ngàn, anh Nguyễn Xuân Diệu đã có mặt. Anh Diệu sinh năm 1962, quê gốc tại thôn Vĩ Dạ (nay là phường Vĩ Dạ), Hưng Phú, tỉnh Thừa Thiên Huế. Sự xuất hiện của anh trên mảnh đất Thượng Trạch xa lắc, nơi có cửa khẩu Cà Roong này đã được ví như người đầu tiên và duy nhất để hồi sinh những đứa trẻ Ma Coong.

Do quê nhà đói kém, năm 1990, theo cánh bạn, anh Diệu đã tìm lên mảnh đất có người Ma Coong này để kiếm sống tại khu vực Đồn biên phòng 593. Nghề nghiệp của anh lúc này là kết hợp với Đồn thu mua, tiêu thụ nông lâm sản cho bà con. Trong quá trình giao thương đi lại, tiếp xúc với người Ma Coong anh cũng đã từng chứng kiến hủ tục chôn sống trẻ. Đau xót, anh để tâm và quyết định tìm cách để xóa bỏ hủ tục, cứu sống cho được những đứa trẻ vô tội.

Nhiều đêm mất ngủ anh nghĩ đủ mọi cách. Nhưng càng nghĩ càng khó. Ngay người Ma Coong của họ thôi, ai có ý định này đã bị thôn bản, bà con loại trừ khỏi cộng đồng sống rồi chứ nói chi đến anh, một người Kinh ở mạn dưới lên đây. Để có tiếng nói, chỉ còn cách duy nhất là anh phải trở thành người Ma Coong. Rỗi lúc nào là anh tìm đến những thôn bản có người Ma Coong để chuyện trò, học tiếng. Trong thời gian đi lại ở bản Cà Ròong 1, anh có quen và để ý đến một thân phận, đấy là cô Y Nhoong. Y Nhoong vốn là cô gái thùy mị, nết na nhất bản Cà Roòng 1 nhưng đường tình duyên lại trắc trở. Cô lấy chồng, sinh được hai con, nhưng do chồng mê mải rượu chè nên tình duyên đứt gánh. Cô ở vậy nuôi con. Cám cảnh với thân phận cô, anh thường qua lại động viên và giúp đỡ.

Ơn nghĩa nhất của người phụ nữ Ma Coong này đối với anh ấy là năm 1987. Do lăn lộn ở miền sơn thẳm, như bất cứ người Kinh nào lên đây anh cũng bị sốt rét. Mùa hè năm ấy, cơn sốt rét ác tính đã quật ngã anh. Anh được đưa đến trạm xá của đồn biên phòng, nhưng do cơ thể suy nhược nên các y tá ở đây đã bó tay, anh cầm chắc cái chết. Tin dữ của anh theo gót chân của người Ma Coong đã về đến bản. Nghe tin, không nề hà Y Nhoong đã cùng cha đẻ tất tưởi tìm lên. Bằng những bó lá thuốc cổ truyền lấy từ sơn thẳm cùng sự chăm sóc của Y Nhoong và cha cô, lạ thay anh đã hồi tỉnh.

Nhờ sự cứu mạng này, để trả ơn, anh đã nhận ông Đinh Keo làm bố nuôi và quyết định lấy Y Nhoong làm vợ. Lấy Y Nhoong anh vừa trả được ơn, vừa có điều kiện giúp cô, vừa trở thành người Ma Coong để tuyên chiến với hủ tục chôn sống trẻ. Sau khi lấy Y Nhoong, 7 năm sau, vào năm 1994, trong bản Cà Roòng 1 có đứa trẻ xấu số, là con của Y Soang, một người đàn bà điên trong xã. Do bệnh tật, vệ sinh và ăn ở kém nên Y Soang đã tử vong sau khi đứa con chào đời. Theo lệ tục, đứa trẻ này sẽ bị chôn sống cùng mẹ. Không nề hà, anh Diệu đã cùng vợ tìm đến. Anh lên tiếng can thiệp và đã gặp ngay những sự phản ứng quyết liệt của dân bản. Không chịu bó tay, sau một ngày trời thương thuyết, anh đã được người Ma Coong ở Cà Roòng 1 cho nhận làm con nuôi cùng một "cam kết": Anh sẽ phải chịu phạt vạ, chịu mọi hiện vật để cúng Giàng nếu như có điều xấu xảy ra.

Đứa trẻ con Y Soang sinh thiếu tháng, trông như một con khỉ con. Nhận về anh cũng hết sức lo lắng. Nghe tin anh là người đầu tiên thương thuyết được và cứu đứa trẻ không bị chôn sống cùng mẹ, chỉ huy đồn biên phòng đóng trên địa bàn đã cử người xuống hỗ trợ. Sữa, đường theo chế độ ốm đau của anh em trong đồn đã được dồn lại gùi xuống để anh Diệu nuôi đứa trẻ. Sau 3 tháng, bằng nguồn sữa, đường của lính biên phòng, bằng sự tận tâm chăm sóc của vợ, chồng anh, bằng những thìa nước cơm được chắt ra trong mỗi bữa, thằng bé đã qua được những nguy kiệt suy dinh dưỡng ban đầu.

Lễ đặt tên được anh và người vợ Y Nhoong tổ chức, có rượu mời khắp dân bản. Người Ma Coong rầm rập kéo đến, uống rượu để chứng kiến một đứa trẻ được coi là "con của ma" lần đầu tiên thành người mà xóm làng không gặp tai họa gì. Diệu và Y Nhoong quyết định đặt tên cho con nuôi là Đường - Nguyễn Xuân Đường. Đường là thằng bé người Ma Coong đầu tiên có họ người Kinh ở đất này, hiện em đang học lớp 9 và năm nào cũng đạt học sinh chuyên cần.

Là người Kinh đầu tiên lấy vợ Ma Coong, là người đầu tiên dám dấn thân, tuyên chiến và xóa bỏ đi một hủ tục khủng khiếp nên giờ đây với nhiều đứa trẻ Ma Coong, Nguyễn Xuân Diệu trở thành ân nhân. Nói về vai trò của anh Diệu, ông Quách Văn Tâm, Bí thư Đảng ủy xã tâm sự: Nếu không có anh Diệu thì không biết đến bao giờ hủ tục chôn trẻ theo mẹ sẽ được loại bỏ trên đất này?

Năm tháng trôi xuôi, bằng hành động cao cả của anh Diệu mà hủ tục này đã bị người dân quên dần. Đồng nghĩa như vậy đã có tới vài chục đứa trẻ người Ma Coong trong 18 thôn, bản đã không bị tử thần cướp đi mạng sống.

Anh Diệu vẫn hạnh phúc cùng người vợ Y Nhoong của mình. Hai con riêng của vợ và đứa con nuôi tên Đường được anh chăm chút, nuôi nấng coi như con đẻ đều đã trưởng thành. Hiện anh đang đảm nhiệm chức Chủ tịch Hội nông dân của xã. Hằng ngày, ngoài việc lặn lội đến từng nương, từng rẫy để chỉ bảo bà con làm ăn, anh còn lồng ghép việc tuyên truyền xóa bỏ thêm những hủ tục còn rơi rớt lại. Và anh đã được người Ma Coong coi như người của dân tộc mình, có việc gì, không nề hà họ lại tìm đến với anh.