Nghiên cứu, chuyển giao giống cây trồng: Nhiều bất cập cần khắc phục

Chủ yếu tập trung vào cây lương thực

Theo thống kê của Cục Trồng trọt (Bộ NN&PTNT), giai đoạn 2013-2017, Việt Nam có tổng số 135 giống cây trồng mới được công nhận. Nhiều đơn vị, doanh nghiệp đã nỗ lực nghiên cứu, khảo nghiệm, sản xuất ra những giống mới, năng suất cao như: Tổng công ty Giống cây trồng Thái Bình, Công ty cổ phần Giống cây trồng miền Nam… Riêng Tập đoàn Giống cây trồng Việt Nam - Vinaseed hằng năm sản xuất 8 vạn tấn hạt giống với 80% sản phẩm bản quyền, chiếm 20% thị phần cả nước. Công ty cũng nghiên cứu, chọn tạo và chuyển giao thành công 45 giống cây trồng các loại, trong đó có 4 giống lúa nằm trong số 10 sản phẩm giống cây trồng phổ biến nhất Việt Nam. Còn tại Hà Nội, Trưởng phòng Trồng trọt (Sở NN&PTNT) Nguyễn Thị Thoa cho biết: Hà Nội có thế mạnh là bình tuyển được nhiều giống cây đầu dòng, góp phần bảo tồn nguồn gen quý và đa dạng sinh học. Từ năm 2008 đến nay, Sở đã bình tuyển được hơn 300 cây đầu dòng các loại gồm nhãn, bưởi, cam, ổi, hồng, mít…

Tuy nhiên hiện nay, các chương trình, đề tài nghiên cứu chọn tạo giống vẫn chủ yếu tập trung vào nhóm cây lương thực truyền thống như lúa, ngô. Ngoài ra, thủ tục công nhận giống cây trồng nông nghiệp mới (theo Quyết định số 95/2007/QĐ-BNN, ngày 27-11-2007, của Bộ NN&PTNT) còn phức tạp, chưa khuyến khích, thúc đẩy các đơn vị, doanh nghiệp đầu tư nghiên cứu, chọn tạo giống mới. Bà Nguyễn Thị Thành Thực, Chủ tịch Hội đồng quản trị, Giám đốc Công ty cổ phần BAGICO - Bắc Giang chia sẻ: Thời gian khảo nghiệm giống cây ăn quả có thể kéo dài từ 3 đến 5 năm. Muốn đánh giá sự phù hợp, phải thêm vài năm nữa để nghiên cứu, triển khai quy mô, đưa ra phương án sản xuất tối ưu, chưa kể phải chờ đợi từ 2 đến 3 năm mới được cấp bằng sở hữu trí tuệ, bảo hộ thương hiệu… Như vậy sẽ mất đi cơ hội kinh doanh nên nhiều doanh nghiệp chưa mặn mà với việc triển khai giống mới.

Bất cập nữa là các doanh nghiệp kinh doanh nông sản có khả năng thương mại hóa sản phẩm khó tiếp cận nguồn gen quốc gia, do không nằm trong đối tượng đang thực hiện đề tài, dự án của Nhà nước. Bên cạnh đó, cơ quan chức năng mới chỉ kiểm soát được những đơn vị kinh doanh giống cây trồng có đăng ký, có cửa hàng, địa chỉ cụ thể. Lượng cây giống trôi nổi từ địa bàn này sang địa bàn khác theo hình thức bán buôn, bán lẻ rất khó kiểm soát. Hoặc cây giống do người bán là cá nhân, hộ gia đình trực tiếp vận chuyển đến địa chỉ của người mua, không có địa điểm cố định thì cũng không kiểm định được nguồn gốc, chất lượng, các điều kiện về sản xuất, kinh doanh...

Đồng bộ nhiều giải pháp

Đối với việc phát triển nguồn giống tốt, bà Nguyễn Thị Thành Thực kiến nghị: Nước ta có hàng nghìn giống bản địa, hàng trăm giống thảo dược quý hiếm được lưu trữ tại ngân hàng gen quốc gia. Các giống bản địa có khả năng sinh trưởng tốt, kháng sâu bệnh cao, giá trị dinh dưỡng ưu việt. Nếu có cơ chế mở, cho phép doanh nghiệp tiếp cận các nguồn tài nguyên về giống để lựa chọn, nghiên cứu, khảo nghiệm, đồng thời rút ngắn thời gian cấp bằng sở hữu trí tuệ, bảo hộ thương hiệu, nhãn hiệu hàng hóa, doanh nghiệp có thêm cơ hội sản xuất ra những giống cây trồng ưu việt.

Về công tác quản lý nhà nước đối với lĩnh vực kinh doanh giống cây trồng, Giám đốc Sở NN&PTNT Hà Nội Chu Phú Mỹ cho biết: Các cơ quan chuyên môn sẽ tăng cường phối hợp chặt chẽ với chính quyền địa phương, tăng cường công tác quản lý, thường xuyên kiểm tra, phát hiện và xử lý nghiêm những trường hợp sản xuất, kinh doanh không phép, cung cấp ra thị trường giống cây trồng kém chất lượng, nhiễm bệnh…

Theo Cục trưởng Cục Trồng trọt (Bộ NN&PTNT) Nguyễn Hồng Sơn, năm 2004 khi Pháp lệnh Giống cây trồng ban hành thì một số luật liên quan chưa được ban hành, nên hiện nay có những quy định chưa phù hợp với Luật Tiêu chuẩn và Quy chuẩn kỹ thuật, Luật Chất lượng sản phẩm hàng hóa, Luật Sở hữu trí tuệ. Do đó, cần xây dựng hành lang pháp lý vững chắc, tạo điều kiện phát triển và cung cấp ra thị trường các loại giống cây trồng năng suất, chất lượng, chống chịu sâu bệnh tốt.

Ông Nguyễn Hồng Sơn cho biết, để tháo gỡ khó khăn trong quản lý giống cây trồng, Bộ NN&PTNT đang xây dựng cơ chế, chính sách theo hướng tạo điều kiện cho mọi thành phần kinh tế tham gia nghiên cứu chọn tạo giống, nhất là doanh nghiệp; rà soát ban hành, điều chỉnh các văn bản quy phạm pháp luật liên quan đến công tác quản lý nhà nước về giống cây trồng; nhanh chóng hoàn thiện Luật Trồng trọt trình Quốc hội thông qua để có căn cứ thực hiện... Đáng chú ý, cơ quan chức năng sẽ đề xuất Thủ tướng Chính phủ cho phép doanh nghiệp, cá nhân được bình đẳng tham gia đặt hàng một số sản phẩm khoa học và công nghệ của Bộ; hỗ trợ bằng tiền sau đầu tư cho những doanh nghiệp, cá nhân có giống được công nhận và được áp dụng nhiều trong sản xuất đại trà; tăng cường thanh tra, kiểm tra, xử lý các vi phạm liên quan sản xuất, kinh doanh giống cây trồng, bảo đảm nông dân được sử dụng giống cây trồng chất lượng...