Nghị định thư mới cho nông sản Việt Nam: Kỳ vọng đột phá

Những nghị định thư mới

Theo Bộ Nông nghiệp và Môi trường, trong khuôn khổ chuyến thăm chính thức của Tổng Bí thư, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đến Việt Nam vừa qua (từ ngày 14 đến ngày 15-4), cơ quan này đã ký 4 nghị định thư về xuất khẩu ớt, chanh leo, tổ yến, cám gạo sang Trung Quốc.

Cụ thể, các nghị định thư được ký kết, gồm: Nghị định thư về yêu cầu kiểm dịch thực vật đối với quả ớt xuất khẩu từ Việt Nam sang Trung Quốc; Nghị định thư về yêu cầu kiểm dịch thực vật đối với quả chanh leo xuất khẩu từ Việt Nam sang Trung Quốc; Nghị định thư về yêu cầu an toàn và kiểm dịch động, thực vật đối với cám gạo và cám gạo chiết ly làm nguyên liệu thức ăn chăn nuôi xuất khẩu từ Việt Nam sang Trung Quốc; Nghị định thư về các yêu cầu kiểm dịch, kiểm tra và vệ sinh thú y đối với các sản phẩm tổ yến thô và tổ yến sạch xuất khẩu từ Việt Nam sang Trung Quốc.

Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Đỗ Đức Duy cho biết, Trung Quốc là thị trường nhập khẩu lớn nhất của Việt Nam và Việt Nam là đối tác thương mại lớn nhất của Trung Quốc tại ASEAN. Minh chứng là trong năm 2024, người tiêu dùng Trung Quốc chi 4,6 tỷ USD để mua rau, quả Việt Nam.

Hiện Việt Nam có 14 loại nông sản đã được xuất khẩu chính ngạch sang thị trường tỷ dân, đem lại doanh thu hàng tỷ USD mỗi năm. Trong đó, 6 mặt hàng hai bên đã ký Nghị định thư xuất khẩu (bao gồm dưa hấu, măng cụt, thạch đen, sầu riêng, chuối tươi và khoai lang) và 6 mặt hàng truyền thống chưa được chuẩn hóa bằng Nghị định thư xuất khẩu (thanh long, chôm chôm, xoài, vải, nhãn, mít). Riêng mặt hàng chanh leo, ớt đang được xuất khẩu thí điểm.

Đến nay, Việt Nam và Trung Quốc đã ký 24 thỏa thuận ghi nhớ và nghị định thư về xuất, nhập khẩu các mặt hàng nông, lâm, thủy sản.

Riêng năm 2024, Việt Nam và Trung Quốc đã ký 4 nghị định thư, bao gồm: Nghị định thư về xuất khẩu sầu riêng đông lạnh, xuất khẩu cá sấu, xuất khẩu khỉ và Nghị định thư xuất khẩu dừa tươi, được ký ngày 6/6/2024.

Ngoài ra, mới đây, thị trường EU cũng gia tăng nhập khẩu các mặt hàng nông sản Việt Nam, trong đó có gạo. Chủ tịch Hội đồng quản trị Công ty cổ phần Nông nghiệp công nghệ cao Trung An Phạm Thái Bình thông tin, hiện các đơn hàng xuất khẩu đến thị trường EU khá đều. Thị phần gạo xuất khẩu vào EU của công ty chiếm tỷ trọng tương đối lớn trong tổng kim ngạch xuất khẩu của công ty.

“Từ đầu năm 2025 đến nay, doanh nghiệp đã xuất khẩu hàng chục container gạo sang thị trường EU. Các đơn hàng được duy trì đều đặn hằng tháng, nhằm bảo đảm nguồn cung ổn định cho khách hàng tại thị trường này suốt cả năm", ông Phạm Thái Bình thông tin thêm.

Thống kê của Hiệp hội Lương thực Việt Nam cho thất, mỗi năm, thị trường EU nhập khẩu trên 2 triệu tấn gạo. So với các nước xuất khẩu gạo khác, như Ấn Độ và Thái Lan, Việt Nam có thể cạnh tranh lớn nhất ở thị trường EU nhờ việc đã ký kết Hiệp định Thương mại tự do Việt Nam - EU (EVFTA). Tuy nhiên, theo ông Phạm Thái Bình, việc ký kết EVFTA giúp giảm hàng rào thương mại hay những ưu đãi về thuế quan, nhưng nếu gạo không đạt tiêu chuẩn của thị trường này cũng không vào được.

Chủ tịch Hiệp hội ngành hàng lúa gạo Việt Nam Bùi Bá Bổng cho hay, theo cam kết từ Hiệp định EVFTA, EU dành cho Việt Nam hạn ngạch 80.000 tấn gạo mỗi năm. Đặc biệt, liên minh sẽ tự do hóa hoàn toàn đối với gạo tấm, giúp Việt Nam có thể xuất khẩu khoảng 100.000 tấn vào thị trường này mỗi năm. Đối với sản phẩm từ gạo, EU sẽ đưa thuế suất về 0% sau 3-5 năm. Điều này mở ra cơ hội để gạo Việt Nam có thể cạnh tranh với các nước khác khi xuất khẩu vào EU. Hiện tại, Việt Nam đã vươn lên vị trí thứ 8 trong số các thị trường ngoại khối cung cấp gạo cho EU.

Ngoài ra, Nhật Bản, Hoa Kỳ… cũng đang dần tăng lượng hàng nông sản nhập khẩu từ Việt Nam. Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Đỗ Đức Duy khẳng định, cơ hội để hàng nông sản Việt Nam mở rộng thị trường là khá lớn, vấn đề vẫn nằm ở việc chất lượng hàng Việt Nam ra sao để đáp ứng các tiêu chuẩn về hàng rào thương mại cũng như tiêu chuẩn chất lượng, mẫu mã.

Tập trung vào sản xuất, chế biến

Cánh cửa cho nông sản Việt Nam ra các thị trường thế giới ngày một lớn, điều quan trọng là các doanh nghiệp, nhà sản xuất phải bám sát thị trường và các tiêu chí để có những đơn hàng bền vững. Đặc biệt, doanh nghiệp cần tập trung vào những mặt hàng đã được ký nghị định thư.

Theo Cục trưởng Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) Huỳnh Tấn Đạt, sau hơn 2 năm thí điểm nhập khẩu, giữa tháng 4-2025, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã chính thức ký Nghị định thư xuất khẩu chanh leo sang thị trường Trung Quốc.

Tất cả các vùng trồng cũng như các cơ sở đóng gói chanh leo, nếu muốn xuất khẩu sang Trung Quốc phải đăng ký với Bộ Nông nghiệp và Môi trường và được cả Bộ Nông nghiệp và Môi trường và Tổng cục Hải quan Trung Quốc phê duyệt. Dưới sự giám sát của Bộ Nông nghiệp và Môi trường, tất cả vùng trồng đã đăng ký xuất khẩu sang Trung Quốc phải xây dựng hệ thống quản lý chất lượng và truy xuất nguồn gốc, áp dụng Thực hành nông nghiệp tốt (GAP) và bảo đảm các điều kiện vệ sinh như duy trì tốt môi trường sản xuất tốt cách xa nguồn ô nhiễm, loại bỏ ngay những quả rụng và thối hỏng; phải áp dụng chương trình quản lý dịch hại tổng hợp (IPM). Trong đó, bao gồm giám sát sinh vật gây hại thường xuyên, phòng trừ bằng biện pháp vật lý, hóa học hoặc sinh học và các biện pháp phòng ngừa và kiểm soát sinh vật gây hại khác.

Không chỉ vùng trồng, cơ sở đóng gói chanh leo xuất khẩu cũng phải đáp ứng các tiêu chuẩn nghiêm ngặt. “Trong năm đầu tiên, kể từ ngày Nghị định thư này có hiệu lực, Bộ Nông nghiệp và Môi trường phải tiến hành kiểm tra kiểm dịch thực vật, lấy mẫu 2%. Nếu trong năm đầu tiên này không phát hiện vi phạm về kiểm dịch thực vật, tỷ lệ lấy mẫu sẽ giảm xuống 1%. Nếu phát hiện thấy đối tượng kiểm dịch thực vật còn sống, lá hoặc đất thì toàn bộ lô hàng không được xuất khẩu sang Trung Quốc”, Cục trưởng Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật Huỳnh Tấn Đạt thông tin.

Không riêng chanh leo, tất cả các mặt hàng nông sản đã và đang ký Nghị định thư với thị trường Trung Quốc đều phải kiểm soát chặt từ khâu sản xuất đến đóng gói, chế biến. Các thị trường lớn khác, như: Hoa Kỳ, Nhật Bản, EU… cũng cần sự minh bạch trong sản xuất và chế biến để có thể tồn tại bền vững tại những thị trưởng tỷ đô này.

Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Đỗ Đức Duy cho biết, năm nay, mục tiêu của ngành Nông nghiệp xuất khẩu nông, lâm sản đạt 65 tỷ USD, hướng tới mốc 70 tỷ USD là hoàn toàn có thể đạt được, dù những biến động chính trị ảnh hưởng khá lớn đến xuất khẩu nông sản. Toàn ngành sẽ siết chặt quản lý các vùng trồng xuất khẩu, tăng cường kiểm tra, giám sát quá trình sản xuất, sơ chế đóng gói.

Song, mấu chốt vẫn là sản xuất sạch, đáp ứng tiêu chuẩn và tăng cường sản phẩm chế biến. Có như vậy, nông sản Việt Nam mới phát triển bền vững, tiếp tục mở rộng thị trường.