Một bước tiến về hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa

1. Khi bắt đầu bước vào công cuộc đổi mới, tư tưởng chỉ đạo của chính sách kinh tế trong chặng đường đầu tiên của thời kỳ quá độ là “Giải phóng mọi năng lực sản xuất hiện có, khai thác mọi khả năng tiềm tàng của đất nước”. Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội năm 1991 xác định: “Phát triển một nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần theo định hướng xã hội chủ nghĩa”, được vận hành theo “cơ chế thị trường có sự quản lý của Nhà nước bằng pháp luật, kế hoạch, chính sách và các công cụ khác”.

Cùng với sự vận động không ngừng và nhanh chóng của thực tiễn, trong quá trình đổi mới, Đảng ta nhận thức rõ hơn kinh tế hàng hóa, kinh tế thị trường là phương thức, điều kiện tất yếu để xây dựng chủ nghĩa xã hội. Từ Đại hội IX, Đảng ta khẳng định, phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là mô hình kinh tế tổng quát trong thời kỳ quá độ với nhiều hình thức sở hữu, nhiều thành phần kinh tế, nhiều hình thức tổ chức kinh doanh và hình thức phân phối. Dưới ánh sáng Đại hội X, Nghị quyết Trung ương 6 khóa X đã làm sáng tỏ hơn mô hình, bản chất, đặc trưng của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa.

Đại hội XI làm sâu sắc thêm vấn đề hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Đảng ta cho rằng: “Nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta là nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần vận hành theo cơ chế thị trường có sự quản lý của Nhà nước dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản. Đây là một nền kinh tế thị trường vừa tuân theo những quy luật của thị trường, vừa dựa trên cơ sở và được dẫn dắt, chi phối bởi các nguyên tắc và bản chất của chủ nghĩa xã hội”.

Đại hội XII tiếp tục khẳng định nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Kế thừa và phát triển những nhận thức trước, Đảng ta cho rằng: “Nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa Việt Nam là nền kinh tế vận hành đầy đủ, đồng bộ theo các quy luật của kinh tế thị trường, đồng thời bảo đảm định hướng xã hội chủ nghĩa phù hợp với từng giai đoạn phát triển của đất nước. Đó là nền kinh tế thị trường hiện đại và hội nhập quốc tế; có sự quản lý của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, do Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo, nhằm mục tiêu “dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh”.

2. Nghị quyết Hội nghị lần thứ năm Ban Chấp hành Trung ương khóa XII "Về hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa" (số 11-NQ/TƯ, ngày 3-6-2017) là một bước tiến mới về hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa với những điểm nhấn quan trọng.

Trước hết, phải khẳng định lần đầu tiên qua hơn 30 năm đổi mới, Đảng ta ra được một nghị quyết chuyên đề về hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là một bước tiến dài trong tư duy lý luận của Đảng, có giá trị định hướng trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội; khẳng định sự trưởng thành trong lãnh đạo, chỉ đạo của Đảng trong phát triển nền kinh tế ở nước ta. Từ chỗ áp dụng cơ chế thị trường tiến đến xây dựng, phát triển kinh tế thị trường với những quan điểm chỉ đạo, mục tiêu, nhiệm vụ và giải pháp cụ thể là những điểm nhấn rất quan trọng.

Về quan điểm chỉ đạo và mục tiêu, lần đầu tiên Đảng ta xác định rõ vai trò, vị trí, “chỗ đứng” của kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa trong quá trình phát triển nhanh và bền vững của đất nước, coi xây dựng và hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa “là một nhiệm vụ chiến lược, là khâu đột phá quan trọng, tạo động lực, tiền đề vững chắc, thúc đẩy kinh tế - xã hội phát triển nhanh và bền vững”.

Nhận thức nền kinh tế thị trường hiện đại và hội nhập quốc tế, Đảng ta khẳng định “nhận thức đầy đủ, tôn trọng và vận dụng đúng đắn các quy luật khách quan của kinh tế thị trường, thông lệ quốc tế”. Quan điểm này tuy không hoàn toàn mới nhưng cho thấy rõ hơn tính minh bạch, khách quan, “sòng phẳng” của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa Việt Nam như mọi nền kinh tế thị trường trên thế giới.

Về nhiệm vụ và giải pháp, điểm nhấn quan trọng nhất là tính chỉnh thể và đồng bộ của 7 nhiệm vụ và giải pháp. Đó là những nhiệm vụ vừa cấp bách vừa lâu dài của cả hệ thống chính trị. Nghị quyết đi từ chỗ thống nhất nhận thức về nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa đến những nhiệm vụ, giải pháp cụ thể và cuối cùng là những việc cần tập trung lãnh đạo, chỉ đạo trong một thời gian ngắn từ nay đến năm 2020.

Một điểm mới, điểm nhấn đáng chú ý là nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa Việt Nam có hệ thống pháp luật, cơ chế, chính sách và các yếu tố thị trường, các loại thị trường đầy đủ, đồng bộ, vận hành thông suốt, gắn kết chặt chẽ với các nền kinh tế trên thế giới; vai trò, chức năng của Nhà nước và thị trường được xác định và thực hiện phù hợp với thông lệ, nguyên tắc, chuẩn mực quốc tế phổ biến.

Các yếu tố, thành phần cấu thành trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa lần này được xác định rõ ràng, cụ thể. Nhà nước đóng vai trò định hướng, xây dựng và hoàn thiện thể chế kinh tế; tạo môi trường cạnh tranh bình đẳng, minh bạch và lành mạnh; sử dụng các công cụ, chính sách và các nguồn lực của Nhà nước để định hướng và điều tiết nền kinh tế, thúc đẩy sản xuất, kinh doanh phát triển và bảo vệ tài nguyên, môi trường. Kinh tế nhà nước, kinh tế tập thể cùng kinh tế tư nhân là nòng cốt để phát triển một nền kinh tế độc lập, tự chủ. Các chủ thể thuộc các thành phần kinh tế bình đẳng, hợp tác cạnh tranh cùng phát triển theo pháp luật.

Tóm lại, Nghị quyết Hội nghị lần thứ năm Ban Chấp hành Trung ương khóa XII "Về hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa" cho thấy, Đảng ta nhận thức ngày càng rõ, sát thực tế hơn tính tất yếu khách quan, mục tiêu, bản chất, đặc trưng, cấu trúc, thể chế và cơ chế vận hành của kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Điều đó tiếp tục khẳng định những sáng tạo lý luận mới của Đảng về đường lối phát triển kinh tế ở nước ta, về mô hình kinh tế tổng quát trong thời kỳ quá độ đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam.