Mặc cả và nói thách

Ai vào chợ sắm sửa mà chẳng muốn mua cho nhanh và mua được hàng đẹp và tốt.Nhưng muốn mua được vừa ý mà không bị hớ, bạn phải có nghệ thuật làm quen với “văn hóa mặc cả và nói thách”.

Hàng dưới đất, giá trên trời

Một tốp “nam thanh, nữ tú” quần bò, áo pul, túi da xịn vào một quầy tạp hóa ở Cầu Giấy. Cứ nom điệu bộ thì đích thị đây là sinh viên “mới cứng”,cần mua hoa quả, bánh trái cho buổi liên hoan nhân ngày 20-11.

Ríu rít, tản mát đi khắp chợ một hồi, lúc gặp lại nhau, mỗi tốp chìa ra khoe bao nhiêu thứ họ vừa dụng công sắm sửa. Nhưng so lại, họ tròn mắt ngạc nhiên khi thấy rằng mỗi cô cậu “rước” vềmột giá, mà cùng một món đồ y chang. Và khi nghe mấy bà thạo chợkháo nhau, cả lũmới tá hỏa. Món hàng nào mà họ chuốc về cũng đắt hơn giá thực vài ba lần.

Không phải là những “cậu ấm, cô chiêu” lắm tiền nhiều của, sẵn sàng ăn chơi theo kiểu công tử Bạc Liêu, họkhăng khăng đã rất cẩn thận, mặc cả đi mặc cả lại mấy lần. Nhưng hớ vẫn hoàn hớ. Bởi lẽ, các bà chủ sạp trong chợ đã nhìn ra chân tướng của họ: ở tỉnh xa vừa đến, chưa nắm được giá cả ở chợ “sở tại”, vội mua nên hấp tấp... Hàng Tây, hàng Nhật, hàng Hàn, hàng Tàu... nhiều ê hề mà nếu liếc qua, cái nào cũng đẹp, cũng “bắt mắt” mê hồn. Chất lượng ư? Cứ phải dùng cả năm mới nhận đượcchân giá trị. Một cái đồng hồ, giữa Tàu và Nhật, cũng có thể chênh nhau tới cả trăm ngàn đồng. Cân nho Tàu cô gái nọ chắc mẩmnho Mỹ trả tới chín chục ngàn, cũng đã phá giá bốn năm chục ngàn.

Học ăn, học nói, học gói, học mở thì các nàng đâu có thua kém? Nhưng học mặc cả (trả giá thêm bớt từng ít một để mong mua được rẻ) sao cho chuẩn thì họ mới chỉ bước vào giai đoạn nhập môn... Chuẩn giá trị ở chợ biến ảo khó lường,thật giả... lại càng không biết đâu mà lần.

Nghệ thuật mặc cả và văn hóa nói thách

Trong cuốn Đaghestan của tôi (NXB Tác phẩm mới, 1977), nhà văn R. Gamzatov kể rằng: “...ở các chợ phương Đông, lần nói giá đầu tiên không có nghĩa lí gì. Người bán có thể đòi 100 rúp cho thứ hàng chỉ đáng giá 5 cô-pếch”.

Có thể nói khắp mọi nơi trên thế giới, từ Thổ Nhĩ Kỳ, Iran, Kazakhstan, đến Hàn Quốc, Trung Quốc và cả Việt Nam ta nữa, đâu đâu ngoài chợ người ta cũng có thói quen nói thách (nói giá cao hơn so với giá định bán).

Nhưng nói thách xưa nay cũng có dăm bảy đường. Nhiều nhà hàng lớn, cố định, bán hàng lâu năm, gây được uy tín và có lượng khách hàng cơ bản... thường người ta ít nói thách, thậm chí yết giátừng ngày. Những giá đã “đóng đinh”có mặc cả “bã bọt mép” cũng vô ích, kháchcứ xem giá trả tiền. Nhiều người còn dừng xe ngang đường, gọi với vào. Bận quá thì mở “mô-bai” phôn một cú. Chủ quán cứ thế mà cân, đong, đo, đếm rồi tính tiền. Tiện cả đôi đường.

Còn nói chung là phải có tinh thần cảnh giác. Các sạp hàng tạp hóa luôn luôn đẩy giálên cao, trăm hàng thách giống nhau cả trăm. Nhưng nếu biết là khách xa mới đến, hay thuộc diện “gà công nghiệp” (không quen đi chợ, không rành hàng hóa) hoặc đại gia chơi ngông thì họ sẵn sàng “chém đứt cổ”. Cái nhìn lơ ngơ như “bò đội nón” của bạn đủ cho họ mặt lạnh... như tiền, hoặc cười duyên như... mộng, rồi “hét” một cái giá “giời ơi đất hỡi” ngay. Theo các chuyên gia xã hội học, đa số các đối tượng mua kiểu này trước sau rồi cũng“mắc bẫy”. Vì ai cũng nghĩ rằng, nhà hàng nói thách thì cũng chỉ vượt quá một tỉ lệ phần trăm nào đó, chứ mấy ai “giá một nói mười” (!). Họ nói 100 ngàn, mình giả 70 ngàn họ bán thì chắc là “đẹp” rồi. Nhưng văn hóa bán mua không phải ai cũng như ai. Nhà hàng cứ hồn nhiên “chặt đẹp”, dù chỉ một lần cũng thẳng tay chặt (một lần thôi, lo gì). Rõ ràng, họ không phải là những thương gia có cái tâm thực sự, nhất là trước những chàng trai, cô gái ngây thơ, chưa làm ra tiền như tốp sinh viên nọ.

Và cũng phải nói một điều này. Nhiều người mua đã vô hình trung tiếp tay cho việc nói thách có cơ đẩy lên cao chót vót. Trước hết là do thiếu hiểu biết và thiếu... cầu thị. Vào chợ, chưa quan sát, chưa nhìn trước nhìn sau để định hướng, chưa chi đã “sáp vô” mua liền. Đã thế, họ còn mặc cả một cách vô tội vạ (cứ mặc cả nhiều lần chắc là được). Hoặc là trả thật rẻ đến độ khó tin. Hoặc là mặc cả ở giá cao đến mức ngay khi chợt biết là hớ vẫn phải tặc lưỡi,bấm bụng mua cho xong. Nhà hàng họ rất tinh. Tai họ vô cùng thính nhạy với cái giá vừa ý họ. Họ “nắn gân” bạn bằng một lời thách nhẹ. Bạn mà tỏ ra “sành điệu” là họ cũng chùn ngay, không tìm cách qua mặt. Đừng nghĩ là ta cứ trả rẻ như bèo trước, rồi nâng lên từ từ. Bạn cứ tưởng làm thế là ăn chắc. Thực ra, bạn chưa làm chủ được... tình hình. Khi biết bạn chưa am hiểu, lại cần mua, nhà hàng lập tức khinh khỉnh: “Chị đi hàng khác đi. Cái áo ấy tôi mua vốn cũng 50 ngàn, vậy mà chị trả có 5 ngàn. Người nom đẹp đẽ mĩ miều thế mà kém...”. Vì chút tự ái, sĩ diện, rồi vì chút yêng hùng, bạn liền trả giá vọt lên liền. Mắc bẫy rồi!

Cho nên đi chợ là phải trang bịmột vốn liếng hiểu biết và trạng thái tâm lí cần thiết. Biết người, biết ta, bình tĩnh xem hàng và bình tĩnh định giá, bạn sẽ thực hiện được dự định mua bán của mình với giá khả dĩ nhất. Hoặc giả vào một chợ lạ, mua một món hàng mới, bạn hãy lùi xa, nán lại đôi chút để lắng nghe bà nội trợ sành sỏi đi trước xem hàng trả giá. Khi họ bước đi rồi, bạn sẽ nhẹ nhàng dạo qua, đứng vào vị trí của họ mà bình tĩnh đặt giá với nụ cười tự tin và thái độ từ tốn. Thật tuyệt! Lúc đó chuẩn giá trị đã nằm trong tay bạn. Mua được hàng sang mà về nhà lại được nàng khen rẻ,đáng “đồng tiền bát gạo” đấy chứ!

TS Phạm Văn Tình -Viện Ngôn ngữ học