Hôm nay, trao Giải thưởng Sách Việt Nam lần thứ 8

Hội đồng Giải thưởng Sách Việt Nam 2012 đánh giá, dù số lượng sách dự thi ở cả hai hạng mục ít hơn so với năm ngoái nhưng chất lượng sách có nhỉnh hơn. Tuy nhiên, mùa giải mới vẫn tiếp tục đặt ra nhiều thách thức để tạo dựng một hoạt động mang tầm sự kiện văn hóa của năm.

1. Những cuốn sách đáng chú ý

Năm nay, số lượng sách tham dự chỉ có 273 cuốn, ít hơn so với năm trước (354 cuốn). Tuy nhiên, chất lượng sách lại được các nhà chuyên môn đánh giá là nhỉnh hơn. Giải thưởng chọn giúp bạn đọc 48 cuốn sách hay và 46 cuốn sách đẹp. Trong đó giải vàng và bạc đều nhiều hơn năm trước. Những người yêu sách có thể lưu ý tới 5 cuốn giải vàng sách hay gồm bộ sách về "Lịch sử Nam bộ kháng chiến" của NXB Chính trị quốc gia, cuốn "Can thiệp động mạch vành trong thực hành lâm sàng" của "nhà" y học. Bên cạnh đó là ba cuốn sách phổ thông hơn là "Từ điển giáo khoa sinh học" (NXB Giáo dục), "Từ điển Việt - Anh" (NXB Khoa học Xã hội) và một cuốn sách thú vị cho bạn đọc nhỏ là "Tôi kể em nghe chuyện Trường Sa" (NXB Kim Đồng) của chàng lính trẻ Nguyễn Xuân Thủy.

Đặc biệt, bạn đọc yêu văn học nghệ thuật có thể sẽ tìm thấy một số cuốn đáng chú ý khác trong các giải còn lại như "Đội gạo lên chùa" của nhà văn Nguyễn Xuân Khánh; 3 tập "Từ chiến trường khu 5 - Nhật ký và ghi chép văn học" của Phan Tứ, "Tổng tập tản văn Ngô Tất Tố"… Ngoài ra còn rất nhiều cuốn sách thuộc các lĩnh vực về giáo dục, khoa học xã hội bổ ích khác.

Có một điều đáng chú ý là có khá nhiều cuốn nằm trong cả hai hạng mục giải, tức là vừa giành giải sách hay lại vừa đoạt giải sách đẹp. Có thể kể đến "Đội gạo lên chùa" (NXB Phụ nữ), bộ "Những nhân vật tên còn trẻ mãi" và "Những con vật bầu bạn tuổi thơ" (NXB Kim Đồng), hay "Lịch sử Nam bộ kháng chiến" rồi "Võ Nguyên Giáp - hào khí trăm năm". Một số cuốn đoạt giải bìa đẹp nhưng nội dung cũng rất đáng chú ý như bộ "Mỗi nhà văn một tác phẩm" (6 cuốn) của NXB Trẻ hay "Chuyện đi học ở xứ Kanguru" (NXB Kim Đồng) của hai ông cháu Nguyễn Như Mai - Nguyễn Quỳnh Như.

2. Phải là một sự kiện văn hóa của năm

Phải nói Giải thưởng Sách Việt Nam duy trì 8 năm qua, trong đó hai năm gần đây đã mở rộng thêm hai lĩnh vực sách dịch và văn học, đã bắt đầu định hình một hoạt động ý nghĩa trong đời sống văn hóa nước nhà. Tác phẩm được chọn lọc một cách khá công phu, nghiêm cẩn. Minh chứng là những bản nhận xét chi tiết mặt mạnh, mặt hạn chế đối với mỗi tác phẩm được đề cử của các tiểu ban. Sách đối tác liên kết có chất lượng cũng kịp thời được trao giải, tạo sự khích lệ cho người làm sách tư nhân. Tiêu biểu là cuốn "Từ điển Việt - Anh" của nhóm Biên soạn từ điển Gia Vũ - một trong những tên tuổi của giới làm sách tư nhân trong nước.

Tuy nhiên, nhìn nhận một cách nghiêm túc giải vẫn chưa trở thành một sự kiện để bạn đọc và giới làm nghề phải thực sự quan tâm, chờ đợi. Trong khi đó, công bằng thì Giải thưởng Phan Châu Trinh (trong đó có những hạng mục liên quan đến sách) tuy mới qua vài lần tổ chức đã tạo được uy tín tốt trong giới chuyên môn, bắt đầu thu hút sự chú ý của công chúng.

So sánh nào cũng là khập khiễng, nhưng có thể có ích đối với những người thực sự đau đáu với giải thưởng mang uy tín của ngành xuất bản cả nước. Một trong những lý do giải chưa thực sự có tiếng vang là công tác truyền thông cho giải chưa tốt. Năm nay, không khí ấy lại càng yên ắng và nguyên nhân mà nhà tổ chức nêu ra là kinh phí hạn hẹp. Đành rằng là có khó khăn về kinh phí vì quả thực giá trị giải thưởng tám năm qua là không hề thay đổi. Tuy nhiên, phải nói rằng sự vào cuộc của chính những người trong ngành cũng chưa tương xứng. Qua gần 10 mùa giải, năm nào cao nhất cũng chỉ có già nửa số NXB cả nước tham gia. Bên cạnh những lý do khách quan như một số NXB chuyên sâu như Giao thông, Thống kê… tác phẩm quá đặc thù, đều đều hằng năm nên khó dự giải, còn lại cũng có nhiều NXB không quan tâm đến việc đầu tư cho tác phẩm về cả nội dung và hình thức. Thế nên, tuy cả tám lĩnh vực đều có sách tranh giải, nhưng nhiều năm nay tình trạng mất cân đối không được cải thiện: sách chỉ tập trung vào các mảng văn học, khoa học xã hội nhân văn, khoa học công nghệ, giáo dục đào tạo...

Giải thưởng Sách Việt Nam do Hội Xuất bản Việt Nam tổ chức dẫu thế nào cũng là gương mặt của ngành xuất bản trong năm. Trong đó có những nỗ lực không thể phủ nhận của những người làm sách trong việc tìm kiếm, mang đến cho bạn đọc những tác phẩm có giá trị, hình thức đẹp, ngày càng tiếp cận tới chuẩn sách quốc tế. Vậy nên, dù là lý do gì mà gương mặt ấy chưa được phản ánh rõ nét, toàn diện, tương xứng thì thiệt thòi thuộc về cả ngành xuất bản và công chúng.