Dịch vụ làm lại sắc phong

Anh Đáp với những sắc phong vừa được khôi phụcViệc Bảo tàng Bắc Ninh (tỉnh Bắc Ninh) thực hiện thành công việc số hóa công tác lưu trữ sắc phong, đồng thời mở “dịch vụ” khôi phục, làm lại sắc phong đang mở ra một giải pháp mới nhằm bảo tồn di sản này. Tuy nhiên, “dịch vụ” mới chỉ được gói gọn tại địa bàn Bắc Ninh và một số tỉnh nhờ giúp đỡ.

Khôi phục - nhanh, dễ

Trái ngược với hình ảnh cơ ngơi tạm bợ do phải đi ở nhờ, Bảo tàng tỉnh Bắc Ninh đang thực hiện một cách chuyên nghiệp việc số hóa công tác lưu trữ sắc phong có trên địa bàn tỉnh, đồng thời cũng mở “dịch vụ” làm lại sắc phong (đã bị mất hoặc bị hủy, hoại ở nhiều mức độ) một cách khá chuyên nghiệp. Nhiều làng ở Bắc Ninh đã tìm tới bảo tàng tỉnh để nhờ, với hi vọng tìm lại giá trị của những di sản làng trong quá khứ.

Tuy chưa có một khảo sát chính thức song ông Nguyễn Duy Nhất, Phó giám đốc Bảo tàng tỉnh Bắc Ninh cho biết, làng ít sắc phong nhất cũng phải có từ ba đến bốn đạo, làng nhiều nhất có tới 54 đạo sắc phong được vua ban qua các thời kì. - Chúng tôi bắt đầu số hóa việc lưu trữ các sắc phong trên địa bàn tỉnh từ năm 2003. Đến nay, công việc cũng mới chỉ được thực hiện một phần nhỏ và chắc chắn sẽ phải mất rất nhiều công sức nữa.

Các chuyên viên của Phòng Sưu tầm thuộc bảo tàng phải lần đến từng làng để khảo sát, thăm dò, lưu sắc phong bằng hình ảnh kĩ thuật số rồi hệ thống hóa lại trong máy tính. Anh Nguyễn Văn Đáp, người chuyên làm công việc này, cho biết: - Các sắc phong hiện còn, cổ nhất có niên đại từ đời Lê, gần đây nhất thuộc đời Nguyễn. Các làng, xã bảo quản sắc phong rất kém. Hầu như làng nào ở Bắc Ninh cũng có sắc phong song làng còn, làng không, có làng còn đầy đủ, có làng mất sạch. Ngay trong số sắc phong còn được giữ lại, nhiều đạo cũng bị mục, rách.

Anh Đáp học chuyên ngành Hán Nôm (đại học Văn hóa), đọc thông viết thạo được các sắc phong, bia kí. Sau khi một số địa phương có nhu cầu khôi phục, làm lại sắc phong, anh em nảy ra ý tưởng làm “dịch vụ”. - Làm lại sắc phong rất khó. Giấy sắc là một sản phẩm đặc biệt của nghề làm giấy truyền thống, có trang trí đặc trưng của mỗi thời kì lịch sử và từng trung tâm sản xuất giấy. Thông thường, giấy sắc phải được chính vua ban. Thời Nguyễn, có nhiều làng phải chạy để được ban “sắc khống”. Nghĩa là dựa vào một mối quan hệ nào đó với quan lại, làng xin được một giấy sắc trống, có dấu triện rồi tự điền nội dung vào. Hiện tượng này khá phổ biến. Sắc phong đời Lê, Nguyễn có mẫu giấy, dấu riêng, kí tự cũng khác. Ngay các sắc phong đời Nguyễn còn có đặc trưng riêng của từng triều: Triều Gia Long, Minh Mệnh có mẫu dấu khác với triều Thiệu Trị, Tự Đức... Làm lại không chỉ phải bảo đảm chính xác về nội dung mà còn phải chính xác cả về kích cỡ. Độ chênh lệch kích cỡ thường chỉ cho phép vài phần trăm.

Ban đầu, anh Đáp và hai đồng nghiệp nữa làm lại sắc phong theo kiểu rất thủ công: Căn cứ vào mẫu sắc phong của từng đời rồi làm phôi giấy, phôi dấu, viết lại kí tự trên nền giấy bản. - Làm vậy, mất rất nhiều thời gian, công sức mà cũng thiếu chính xác. Thông thường phải mất hơn chục ngày mới làm xong. Sau khi số hóa các mẫu sắc phong qua các triều đại, khi cần làm lại chỉ việc in đúng mẫu giấy, hoa văn trang trí, mẫu dấu của triều đại đó rồi căn cứ theo nội dung của sắc phong, in chữ (cũng đã được số hóa, do Viện Nghiên cứu Hán Nôm hỗ trợ phần mềm) ra là được. Thời gian mất không quá một buổi. - Anh Đáp cho biết.

Giá thành mỗi sắc phong làm lại theo phương thức này không đắt, khoảng 300- 400 nghìn đồng. Đến nay, Bảo tàng Bắc Ninh đã khôi phục thành công sắc phong cho nhiều làng, đồng thời làm “dịch vụ” cho một số địa phương khác như Sóc Sơn (Hà Nội), Hà Tây, Hà Tĩnh... Tuy nhiên, vẫn còn nhiều làng ngay tại Bắc Ninh chưa mấy mặn mà với “dịch vụ” này.

Đánh thức di sản

Sắc phong có nhiều loại: Sắc phong chức tước cho quí tộc, quan lại, sắc phong thần cho các vị thần được thờ trong đình, đền, miếu, từ đường... tại các làng, xã. Đến nay, sắc phong chức tước không còn nhiều, nếu còn thì chủ yếu do các dòng tộc lưu giữ; sắc phong thần vẫn còn nhiều, song được bảo quản một cách cẩu thả tại các địa phương. Chưa có một thống kê chính thức về tình trạng bảo tồn, phân bổ sắc phong trong cả nước nhưng khảo sát thí điểm tại một số làng, xã cho thấy rất nhiều sắc phong đã bị hư hỏng, hủy hoại hoặc bị đánh cắp... Ai cũng biết sắc phong có giá trị về nhiều phương diện văn hóa, lịch sử, tôn giáo... song gần như ít người biết bảo tồn, khôi phục di sản này như thế nào. Một vài phương án bảo tồn, khôi phục sắc phong được đưa ra. Mặc dù còn chưa thống nhất song có thể thấy, việc Bảo tàng Bắc Ninh số hóa thành công việc lưu trữ, đồng thời làm “dịch vụ” như thế này cũng là một giải pháp hiệu quả. Đây cũng là một trong những nơi đầu tiên làm công việc này.

- Gần đây, nhiều làng, xã, dòng họ đã thuê dịch sắc phong ra chữ quốc ngữ song do không hiểu biết chữ Hán, không nắm được giá trị nên chỉ còn giữ bản dịch mà bỏ quên bản gốc. Đấy cũng là một điều đáng tiếc. - Anh Đáp thông tin thêm.

Năm 1938, trường Viễn Đông Bác cổ đã tổng kiểm kê di sản văn hóa phi vật thể, trong đó có sắc phong, trên qui mô cả nước, sắp xếp, phân loại rất rõ ràng các loại sắc phong, nội dung, đặc điểm qua từng thời kì. Những tài liệu này vẫn còn. Hiện tại, anh Đáp và hai đồng nghiệp nữa đang làm không hết việc. Bất cứ làng, xã nào đặt vấn đề là mấy anh em lại bắt tay vào. Có khi sắc phong không còn nguyên vẹn hoặc đã mất, anh em phải lộn ngược lên Viện Khoa học Xã hội để tìm, căn cứ vào đó về làm lại. Khôi phục, bảo tồn di sản là công việc cần kíp. - Nếu được, chúng tôi sẵn sàng hỗ trợ. Vấn đề là nhiều địa phương chưa biết đến “dịch vụ” này. - Anh Đáp tiếc rẻ.

Nguyên An