Bàn thêm về ngày đăng quang của Lý Thái Tổ

Ông Hoàng Văn Nghiên, Chủ tịch UBND TP đang xem một phác thảo mẫu tượng đài Lý Thái Tổ. Ảnh: HNMĐT

Hà Nội và cả nước đang chuẩn bị cho lễ kỷ niệm 1000 năm Thăng Long - Hà Nội (1010). Việc chuyển giao chính quyền từ nhà Tiền Lê sang nhà Lý đã diễn ra mộtcách êm thấm, trong hòa bình như thế nào ? Để góp thêm tư liệu về ngày đăng quang của Lý Thái Tổ, xin được mạn phép trích dẫn những lựa chọn và sưu tầm về vấn đề này như sau:

Nhà Tiền Lê trải qua 30 năm (980-1009) với 3 vua. Vua khai sáng là Lê Hoàn có chiến công oanh liệt đánh thắng quân Tống trên sông Bạch Đằng và cửa ải Chi Lăng. Vua thứ hai là Lê Long Việt chỉ làm vua được 3 ngày, còn Long Đĩnh là một ông vua hung tàn, bạo ngược, sống sa đọa, trụy lạc, mất lòng dân. Sự suy vong của nhà Tiền Lê đến đây đã rõ. Khi Long Đĩnh chết, quần thần đưa một người dòng họ khác là Lý Công Uẩn lên làm vua. Theo Nam Hải dị nhâncủa Phan Kế Bính thì cha đẻ nhà vua Lý Công Uẩn là một người nghèo, làm ruộng thuê ở Tiên Sơn (Bắc Ninh), phải lòng một tiểu nữ có mang, nhà sư thấy thế đuổi đi chỗ khác, sau ông bị ngã xuống giếng mà chết. Người tiểu nữ đó là mẹ của vua Lý Công Uẩn. Theo Đại Việt sử ký toàn thưthì bà họ Phạm, Phan Kế Bính viết rằng: bà mất ngay sau khi sinh hạ nhà vua. Mồ côi cha mẹ từ nhỏ, vua làm con nuôi nhà sư Lý Khánh Văn, vì thế mà mang họ Lý. Khi nhỏ vua học ở chùa Lục Tổ, nhà sư Vạn Hạnh thấy thông minh, khí độ rộng rãi lấy làm lạ mà nói rằng: “Đây là một người phi thường ! Sau này lớn mạnh lên tất có thể cứu đời, yên dân, làm chúa thiên hạ”.Khi vua Long Việt bị giết, chỉ có Lý Công Uẩn một mình ôm xác vua mà khóc, đến nỗi Long Đĩnh-một người tàn ác đã giết anh mình, cũng phải khen Lý Công Uẩn là người trung và cho làm Tứ Sương Quân, Phó Chỉ huy sứ, sau thăng lên chức Tả thân Vệ điện Tiền Chỉ huy sứ.

Về việc vua lên ngôi, Việt sử lượckhông ghi ngày, chỉ ghi tháng, cụ thể là tháng 11. Xin trích nguyên văn một đoạn nói về ngày mất của Lê Long Đĩnh để có thể luận ra ngày vua lên ngôi: “Kỷ Dậu, năm thứ 2 (1009)... mùa đông, tháng mười, ngày Tân Hợi vua băng ở trên tầm điện”. Tra cứu lịch sử ta biết ngày Tân Hợi là 30 tháng 10. Long Đĩnh mất vào ngày cuối cùng tháng Mười, vậy Lý Công Uẩn phải lên ngôi vào tháng sau, tức là tháng 11 và ta thấy ngay là ngày tốt nhất trong tháng là mùng 2. Như vậy theo dự đoán chính xác nhất, Lý Công Uẩn đăng quang vào ngày mùng 2 tháng 1 năm Kỷ Dậu, đổi sang lịch dương là 22-11-1009.

Tuy nhiên có điều đáng bàn là: ở quê hương của vua người ta lại lấy ngày 15-3 để kỷ niệm và cho rằng ngài lên làm vua nào năm Canh Tuất (1010). Theo một số nhà nghiên cứu lịch sử thì đây là sự ngộ nhận đáng tiếc.Long Đĩnh chết, Lý Công Uẩn phải lên ngôi ngay bởi “việc nước không thể một ngày không có vua”, vì thế không thể để đến tháng 3 năm sau, chậm lại những 4 tháng rưỡi, nước mới có vua. Tháng 3 chỉ có thể tổ chức kỷ niệm ngày giỗ của nhà vua vì ngày mất của vua được ghi lại: Ngày mất của Ngài vào ngày Mậu Tuất tháng 3 năm ThuậnThiên thứ 19 tức ngày mùng 3 tháng 3 năm Mậu Thìn đổi sang lịch dương là ngày 31-3-1028, ở ngôi được 20 năm, hưởng thọ 54 tuổi.

Điều trên cũng trùng hợp với việc, sau khi lên ngôi được 8 tháng, vua nghĩ đến việc dời đô về thành Đại La và đổi tên là Thăng Long. Trong tờ chiếu dời đô, nhà vua viết “… Thành Đại La ở giữa khu vực trời đất, có thế rồng cuộn hổ ngồi, ở giữa Nam Bắc Đông Tây tiện hình thế núi sông sau trước, đất rộng mà bằng phẳng, chỗ cao mà sáng sủa, dân cư không khổ về ngập lụt, muôn vật phong phú mà tốt tươi, xem khắp nước Việt chỗ ấy hơn cả; thực là chỗ hội họp của bốn phương, là nơi đô thành bậc nhất của đế vương muôn đời”.Việc dời đô được tiến hành vào tháng 7 năm Canh Tuất (1010), và bắt đầu cho một triều đại lớn kéo dài 218 năm, trải 9 đời vua, để lại nhiều dấu ấn sâu sắc trong lịch sử dân tộc ta về chính trị, quân sự, kinh tế, văn hóa. Thời Lý cũng là giai đoạn thịnh đạt của Phật giáo nước ta.

HNM