Áp dụng tùy tiện do hướng dẫn không thống nhất

Nghị quyết 35/2000/QH10 ngày 9-6-2000 về thi hành Luật Hôn nhân và Gia đình quy định, trường hợp đôi nam nữ xác lập quan hệ vợ chồng trước ngày 3-1-1987 mà không đăng ký với cơ quan chức năng thì vẫn được khuyến khích đăng ký kết hôn, trong trường hợp có yêu cầu ly hôn thì được tòa án thụ lý giải quyết theo quy định về ly hôn của Luật Hôn nhân và Gia đình năm 2000. Do đó, có thể hiểu, các trường hợp nằm trong diện trên dù không đăng ký kết hôn nhưng pháp luật vẫn công nhận họ là vợ chồng. Tuy nhiên, không ít địa phương đã không vận dụng đúng nội dung này khi xem xét giải quyết các hồ sơ hộ tịch. Nhiều trường hợp, người đã xác lập quan hệ vợ chồng trước ngày 3-1-1987 rồi lại đăng ký kết hôn với một người khác, vẫn được chấp thuận mà không phải chấm dứt quan hệ hôn nhân thực tế bằng cách yêu cầu cầu tòa án giải quyết ly hôn hay thuận tình ly hôn. Trong khi đó, đáng lẽ khi người nam hoặc nữ thuộc diện trên muốn đăng ký kết hôn mới phải gửi đơn đến tòa án yêu cầu giải quyết ly hôn và khi bản án hay quyết định công nhận thuận tình ly hôn có hiệu lực pháp luật thì mới xác nhận tình trạng hôn nhân để đăng ký kết hôn mới. Trường hợp UBND cấp xã không phát hiện, vẫn giải quyết đăng ký kết hôn cho bên nam hay bên nữ thuộc trường hợp hôn nhân thực tế này thì khi có yêu cầu, tòa án sẽ hủy hôn nhân trái pháp luật.

Quy định là vậy, nhưng cái lý "hợp hoàn cảnh hiện nay" của không ít xã đưa ra cũng không phải không hợp tình. Và theo hướng dẫn mới nhất của Bộ Tư pháp thì những người chung sống với người khác như vợ chồng từ trước ngày 3-1-1987 nhưng tới thời điểm hiện tại không còn chung sống với nhau thì cũng không được coi là người đang có vợ hoặc đang có chồng. Như vậy, những trường hợp nêu trên không phải yêu cầu đương sự làm thủ tục ly hôn. Tuy nhiên, trong trường hợp hai bên có yêu cầu ly hôn thì tòa án vẫn thụ lý giải quyết và tuyên bố không công nhận quan hệ vợ chồng.

Rõ ràng, trong khi Nghị quyết 35/2000/QH10 còn hiệu lực thi hành thì hướng dẫn, cách giải quyết không thống nhất này không chỉ gây khó khăn cho người dân, mà ngay cả các cơ quan tư pháp, nhất là ở cấp cơ sở khó biết căn cứ vào đâu để xử lý sự kiện pháp lý nêu trên, nhất là khi có sự tranh chấp tài sản giữa đôi nam nữ sống chung với nhau từ trước ngày 3-1-1987. Tình trạng trên không hiếm, rất cần có cơ chế bảo vệ vợ, chồng, con của những người thuộc diện này theo đúng tinh thần của Nghị quyết 35/2000/QH10.