Thúc đẩy đổi mới sáng tạo: Cần cơ chế đặc thù, thực chất

Những kết quả tích cực

Thời gian qua, Chính phủ đã có nhiều giải pháp đầu tư nâng cao các chỉ số đổi mới sáng tạo, như: Xây dựng hệ thống đổi mới sáng tạo quốc gia, tập hợp các chuyên gia, nhà khoa học; xây dựng chính sách khuyến khích đổi mới sáng tạo, nhất là trong doanh nghiệp; phát triển Trung tâm hỗ trợ khởi nghiệp sáng tạo quốc gia...

Theo đó, hoạt động đổi mới sáng tạo đã đạt nhiều kết quả đáng ghi nhận. Chỉ số đổi mới sáng tạo toàn cầu (Global Innovation Index - GII) của Việt Nam liên tục được cải thiện. Năm 2023, Việt Nam xếp 46/132 quốc gia, nền kinh tế về Chỉ số đổi mới sáng tạo toàn cầu, tăng 2 bậc so với năm 2022. Đáng chú ý, Việt Nam là một trong 7 quốc gia thu nhập trung bình đạt được nhiều tiến bộ nhất về đổi mới sáng tạo trong thập niên qua. Ngoài ra, hệ sinh thái khởi nghiệp Việt Nam đã tăng từ vị trí thứ 5 lên vị trí thứ 3 trong số 6 nền kinh tế hàng đầu Đông Nam Á. Năm 2023, Việt Nam ước tính có khoảng 3.800 doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo, trong đó 11 doanh nghiệp được định giá hơn 100 triệu USD; 208 quỹ đầu tư, 84 vườn ươm, 35 tổ chức thúc đẩy kinh doanh.

Tuy nhiên, bên cạnh một số kết quả tích cực, Phó Cục trưởng Cục Phát triển doanh nghiệp (Bộ Kế hoạch và Đầu tư) Trịnh Thị Hương cho rằng, chính sách hỗ trợ đổi mới sáng tạo còn dàn trải, chưa tập trung sâu vào từng ngành, nghề, lĩnh vực; còn hạn chế trong việc xây dựng tổ chức ươm tạo, huấn luyện, tư vấn khởi nghiệp; thiếu kết nối giữa các viện, trường đại học với ý tưởng khởi nghiệp. Những bất cập này ảnh hưởng đến hiệu quả của các chương trình đổi mới sáng tạo.

Ở phạm vi rộng hơn, các chuyên gia kinh tế cho rằng, khoa học và công nghệ mặc dù được nhận định có vai trò quan trọng nhưng trên thực tế vẫn chưa thực sự trở thành động lực then chốt thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội. Một bộ phận lớn doanh nghiệp chưa chú trọng đầu tư cho khoa học và công nghệ, nên kết quả chưa cao. Bên cạnh đó, một phần nguyên nhân là do khuôn khổ, hành lang pháp lý về đổi mới sáng tạo chưa đầy đủ, còn chồng chéo, thiếu đồng bộ...

Đổi mới sáng tạo thực chất

Từ những đánh giá trên, các chuyên gia cho rằng, cần có cơ chế đặc thù thúc đẩy mạnh mẽ năng lực sáng tạo quốc gia; cần đặt nhân tố con người - nguồn nhân lực chất lượng cao vào trung tâm của sự phát triển. Khung chính sách về khoa học - công nghệ và đổi mới sáng tạo cần dịch chuyển theo hướng hỗ trợ đổi mới sáng tạo và ứng dụng công nghệ trong doanh nghiệp… Bên cạnh đó, đổi mới sáng tạo trong bối cảnh chuyển đổi số, sản xuất xanh và phát triển bền vững cần thực chất đối với cả cộng đồng doanh nghiệp; trong đó xác định sự vào cuộc, hỗ trợ doanh nghiệp từ tầm vĩ mô kết hợp với hành động tự thân, chuyển biến của mỗi doanh nghiệp. Đó là sự đồng hành, tạo “sân chơi”, tận dụng cơ hội để mỗi đơn vị sản xuất, kinh doanh nắm bắt, phục vụ mục tiêu phát triển bền vững.

Liên quan đến vấn đề này, Giám đốc Quỹ Phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa (Bộ Kế hoạch và Đầu tư) Phan Thanh Hà cho biết, với mục đích thúc đẩy doanh nghiệp nói chung, doanh nghiệp nhỏ và vừa nói riêng đổi mới sáng tạo, Quỹ Phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa đã triển khai hỗ trợ doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo tham gia cụm liên kết ngành, tham gia chuỗi giá trị. Việc hỗ trợ thực hiện theo 4 hình thức: Cho vay trực tiếp, cho vay gián tiếp, tài trợ vốn, tăng cường năng lực.

Theo Phó Giám đốc Trung tâm Đổi mới sáng tạo quốc gia (NIC - Bộ Kế hoạch và Đầu tư) Đỗ Tiến Thịnh, sau khi có Luật Hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa, Luật Đầu tư…, các cơ chế, chính sách đã bao phủ hơn. Việc quy định ưu đãi đầu tư cho các trung tâm đổi mới sáng tạo do doanh nghiệp thành lập là một bước tiến lớn trong chính sách. Các ưu đãi cho cá nhân (chuyên gia, người lao động trong các doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo) bước đầu được quan tâm; hệ sinh thái đổi mới sáng tạo, nâng cao năng lực đổi mới sáng tạo quốc gia được phát triển. Đáng chú ý, cơ chế, chính sách hỗ trợ về nguồn vốn, về cơ chế thí điểm cho đổi mới sáng tạo đang được nghiên cứu, sửa đổi.

Các chuyên gia cũng khuyến nghị Nhà nước nên duy trì tốt việc tuyên truyền, thúc đẩy phong trào đổi mới sáng tạo. Viện trưởng Viện Quản trị chính sách và chiến lược phát triển (Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam) Nguyễn Thy Nga nhấn mạnh đến sự cần thiết của truyền thông chính sách trong chuyển đổi số, ứng dụng phát triển công nghệ; tăng cường phối hợp với các vườn ươm, các doanh nghiệp công nghệ số, nhằm nâng cao ứng dụng công nghệ trong lĩnh vực truyền thông chính sách…