Sức hút của những con tem và thú chơi của người Việt

(HNMO)- Người chơi tem ngày một thêm đông, cùng hàng trăm câu lạc bộ chơi tem ra đời, tạo nên một trào lưu sinh hoạt văn hoá sôi động, ở hàng chục tỉnh thành trong cả nước. Chính vì vậy, thị trường tem xuất hiện như một điều tất yếu.

Các chợ tem mở cửa theo phiên, vào cuối tuần, tại hai trung tâm lớn ở Hà Nội và TP Hồ Chí Minh cho mọi người đến sưu tầm và đấu giá tem chơi; Nhưng trên thực tế các chợ trên mạng lại hoạt động không ngừng ngày đêm, với nhiều cuộc mua bán sôi nổi, ẩn chứa nhiều may rủi và có cả sự lọc lừa. Vậy, có hẳn bấy lâu nay quyền lợi cho người tiêu dùng đã bị bỏ quên ở những phiên chợ độc đáo này?

Ngàn lẻ… một chuyện chơi tem

Có người chơi tem nói là để nâng cao học vấn. Có người lại nói, vào thế giới con tem là một cuộc chơi rèn luyện bản thân, theo 4 chữ “Chí”, “Tri”, “Mỹ” và “Nhẫn”. Hoặc có người nói trắng phớ rằng, sưu tầm tem để kinh doanh. Nhưng hầu hết những người sưu tầm tem chơi hiện nay đều mong muốn tích luỹ được nhiều kiến thức văn hoá, lịch sử, nghệ thuật...Không ít người có những kỳ công theo đuổi nghề chơi cũng lắm công phu này. “Vua tem” xứ Huế phải nhắc đến thầy giáo Thân Trọng Hiếu, người có đến 10.000 con tem của 70 nước trên thế giới. Hiện ông còn giữ một bộ tem cổ vô giá của thời vua Bảo Đại. Cách đây hai năm, ông còn dùng những con tem dựng lên tấm bản đồ Việt Nam để cho học sinh hiểu biết qua hình ảnh trong mỗi con tem, phản ánh đúng những đặc điểm của từng địa phương trên mỗi tỉnh. Có trường hợp nên duyên vợ chồng như hai bạn trẻ Lâm và Tiệp ở Hà Nội do cùng sở thích sưu tầm tem về bướm. Có thể nói hai người đạt kỷ lục hàng trăm bộ tem bướm của nhiều nước nhất hiện nay. Riêng giảng viên đại học Tôn Đức Thắng TP Hồ Chí Minh lại là người đạt tới 20 giải thưởng về tem của trong và ngoài nước và là người đầu tiên tổ chức triển lãm tem cá nhân ở nước ta. Anh có những bộ tem lạ và quý như: “Cây tre”, “Hoa sen”, “Cồng chiêng Tây Nguyên”; Và đặc biệt là những bộ tem “Nghệ thuật thư pháp Trung Hoa”, “Một thoáng Nhật Bản”, “Ngọ - Ngựa - Mã”, “Bàn tay-Kiệt tác của tạo hoá”…

Nhưng có lẽ cụ Nguyễn Lương Hốt, 82 tuổi ở Huế mới là người đạt kỷ lục chuyên sưu tầm các tem về danh nhân văn hoá Việt Nam. Sau 55 năm sưu tầm, ông có tới hàng vạn con tem, trong đó có 5 bộ tem lớn về Bác Hồ. Đáng chú ý đó là các bộ: “Hồ Chí Minh cuộc đời và sự nghiệp”, giải thưởng tại triển lãm các tỉnh miền Trung-Tây Nguyên năm 2004 và tại Bảo tàng Trung ương năm 2005; bộ “Thơ ca, ca ngợi Bác Hồ trên tạp chí tem” dự triển lãm tại Huế năm 2009. Còn bộ “Bác Hồ sống mãi với Đảng, Nhà nước, nhân dân Việt Nam, nhân loại thế giới” đã được mang đi triển lãm tại quê Bác (19-5-2010) và sẽ dự triển lãm quốc gia tại Hà Nội, nhân kỷ niệm 1000 năm Thăng Long-Hà Nội sắp tới.

Cũng với đề tài tem về Bác, còn có cụ Hoàng Sĩ Huỳnh, 88 tuổi tại Nha Trang, chuyên tâm sưu tầm hơn nửa thế kỷ qua. Bộ tem về Bác Hồ được ông sắp xếp theo 6 chương, với chủ đề khác nhau và xuyên suốt từ thời thơ ấu của Người ở Làng Sen cho đến cách mạng Việt Nam thắng lợi, thống nhất đất nước…

Tuy các nhà sưu tầm tem chơi đều cùng đồng hành trên con đường hội nhập văn hoá, nhưng đồng thời họ cũng trực tiếp tham gia vào công việc đổi trao, mua bán, và tạo nên một thị trường tem chơi với nhiều mầu sắc kinh doanh, thực và ảo, với những giá trị thật khó lường.

Người chơi biết gì về chợ tem

Ai cũng biết giá tem chơi phụ thuộc vào độ quý hiếm của nó. Yếu tố quý căn cứ vào thời gian phát hành còn yếu tố hiếm dựa vào số lượng, quy mô phát hành và thời gian tồn tại của con tem đó. Nhưng không dễ mua được con tem vừa quý lại vừa hiếm, bởi giá sẽ rất cao. Tỉ như một con tem của triều đại nhà Thanh, Trung Quốc được bán đấu giá lên tới 5,9 tỉ đồng vào tháng 9-2009, bởi đây là con tem rất quý hiếm của năm 1897. Như nhiều người biết, hiện nay ở Việt Nam bộ tem anh hùng “Mạc Thị Bưởi”, phát hành cách đây 45 năm, do hoạ sĩ Bùi Trang Chước vẽ, là đắt nhất vì rất quý. Nhưng không hẳn, trong phiên đấu giá trực tuyến trên eBay.com, một kênh mua bán tem chơi, thì con tem Liên khu V (LKV), tuy phát hành sau, ở Bình Định, lại có mệnh giá cao gần gấp đôi, bởi độ hiếm của nó. Có người nước ngoài đã mua nó với giá 1000 USD. Các nhà sưu tầm trong nước và quốc tế đều muốn có con tem này.

Chính vì việc khó xác định độ quý hiếm và chất liệu giấy in tem nên chuyện mua bán ở chợ tem và các cá nhân với nhau có nhiều sự lập lờ đánh lận con đen. Chuyện tem giả bán với giá cao cho người sưu tầm không phải là hiếm. Chớp lấy cơ hôi thị trường tem Việt Nam sốt vì con tem LKV, đã có người cho in những con tem giả, với hình dáng, chất liệu và cả màu sắc rất phong phú, để bán cho khách hàng, đặc biệt là người nước ngoài. Vì số lượng tem này còn rất ít nên người chơi khá mơ hồ về cách phân biệt tem giả và thật ra sao. Gần đây, vẫn còn có người cho ra đời những con tem LKV mới, với độ chính xác rất cao nên khách hàng thường bị chơi khăm.

Ngay cả những con tem thường, không quý hiếm cũng có hàng giả. Đó là con tem “Nguyễn Văn Trỗi”, thuộc dòng tem “Mặt trận giải phóng dân tộc miền Nam” cũng bị giả , dù chỉ được bán với giá 2000đ. Hay như bộ tem không răng cưa “Mừng chính phủ về thủ đô” hoặc “Cải cách ruộng đất”…đa số là giả vì được in sau này. Ngoài những con tem quý hiếm, người chơi cũng không dễ phân biệt những con tem cũ mang dấu ấn xã hội nhất định. Ví dụ con tem nước ta phát hành năm 1946, được in trên giấy thủ công, thời đó lại chưa có bàn đột răng cưa, mà phải dùng máy khâu để tạo răng. Hơn nữa tem chỉ được in bằng bàn đá nên hình thức rất xấu, nhưng chúng lại được bán với giá rất cao. Kể cả những con tem có đóng dấu trên bì thư thời Nguỵ cũng là những con tem có giá trị. Đáng chú ý gần đây, còn xuất hiện khá nhiều những con tem dị bản, thiếu chữ, thiếu màu, đục răng sai lỗi do nhà in, trong các chợ tem tự do. Vậy nên, nếu người chơi tem không có những hiểu biết về đời sống của con tem thì rất dễ “dính đòn”.

Hiện tại chỉ có 4 chợ chính thức: 14 Trần Hưng Đạo, Hà Nội và 18 Đinh Tiên Hoàng, TP Hồ Chí Minh, do Công ty Tem tổ chức; còn tại 97 Phó Đức Chính, Q1, TP Hồ Chí Minh và 160 Triệu Việt Vương, Hà Nội là hình thành tự phát. Nhưng hệ thống mua bán tem trên kênh eBay, mới ra đời đã tạo thêm cơ hội trao đổi rộng rãi hơn cho hàng ngàn người sưu tầm tem chơi ở nước ta. Tuy nhiên người sưu tầm luôn luôn ở thế hồn nhiên chứ chưa có cơ sở kiểm chứng những con tem thật hay giả, kể cả với những bộ không thật quý hiếm, trên thị trường tự do.

Để nâng cao giá trị những con tem

Những tưởng người chơi tem ngày càng đông, chợ tem mỗi ngày một đa dạng, nhưng thực chất thị trường tem chơi của ta vẫn còn khiêm tốn, nếu không nói là còn ở giai đoạn sơ khai, so với các nước trên thế giới. Trong số những người chơi tem thì số lượng nhà sưu tập tem chuyên nghiệp, nhiều khả năng tài chính, chỉ chiếm tỉ lệ nhỏ, còn đa số là những dân nghiền tem nghiệp dư, không có khả năng cạnh tranh. Do đó chưa tạo được một thị trường sôi nổi và được xã hội quan tâm sâu rộng. Ông Vũ Văn Tỵ, Phó chủ tịch thường trực Hội tem Việt Nam cho rằng, việc đầu tư phát triển kinh doanh tem chơi của Công ty Tem vẫn chưa thoả đáng. Theo con số thống kê số lượng tem phát hành cũng giảm đáng kể, từ 30 bộ với 86 mẫu trong năm 2000, thì đến năm 2009 chỉ còn phát hành 9 bộ với 28 mẫu. Đặc biệt, con tem Việt hiện vẫn chưa có sức thu hút, hấp dẫn được những người yêu thích sưu tập, bấy lấu nay. Ấy là chưa nói đến trình độ ứng dụng công nghệ, kỹ thuật in tem cũng chưa theo kịp trình độ chung của thế giới, khiến cho hoạt động kinh doanh tem chơi ở Việt Nam gặp nhiều khó khăn.

Trong dăm năm qua, thị trường tem chơi còn bị chao đảo bởi sự ra đời của nhiều hệ thống thư điện tử và những hoạt động thông tin nhiều chiều. Tuy vậy, để giữ được giá trị độc đáo của những con tem, chính những nhà phát hành tem chứ không ai khác, phải chịu trách nhiệm chiếm lĩnh thị trường, cho ra lò những bộ tem có giá trị, hấp dẫn cả về nội dung và hình thức. Đồng thời cần phải đổi mới cách thức kinh doanh tem chơi sao cho hiệu quả, trong đó có công việc quảng bá, huy động được mọi đối tượng sưu tầm tham gia, tạo nên những phiên chợ mang tính cộng đồng cao. Bởi lẽ những người sưu tầm tem chơi bao giờ cũng hướng tới giá trị của cái đẹp, giá trị văn hoá, lịch sử ghi dấu sự phát triển ngày một mạnh mẽ trên đất nước ta.