Quyền tiếp cận thông tin: Bảo đảm minh bạch, chống tham nhũng

Có tình trạng khó tiếp cận

Ngay sau khi nghiên cứu kỹ nhu cầu TCTT; 20 lĩnh vực pháp luật với gần 120 văn bản quy phạm pháp luật về bảo đảm quyền TCTT của công dân, Bộ Tư pháp đã tổ chức họp bàn về việc xây dựng dự án Luật TCTT mới. Nội dung trọng tâm trong cuộc họp này là xây dựng nền móng để mọi công dân có quyền chủ động tiếp cận thông tin liên quan trực tiếp đến quyền, lợi ích, nghĩa vụ của cá nhân, tổ chức như đất đai, môi trường, xây dựng, an toàn vệ sinh thực phẩm, bảo hiểm xã hội, y tế, giáo dục… theo đúng tinh thần Hiến pháp năm 2013.

Theo đánh giá của các chuyên gia cao cấp của Bộ Tư pháp, ở mức độ nhất định, pháp luật hiện hành của nước ta đã ghi nhận và tạo sự tương thích của quyền TCTT với quan niệm và quy định về quyền tự do biểu đạt, tự do ngôn luận của các công ước, điều ước quốc tế và luật về TCTT của các nước trên thế giới. Song việc TCTT của tổ chức, cá nhân có nơi, có lúc vẫn khó khăn, thậm chí không thể tiếp cận được. Cơ sở giải quyết tình trạng này là quy định về các loại thông tin phải được công khai rộng rãi và hình thức công khai thông tin có ngay trong dự án Luật TCTT.

Về vấn đề người dân rất quan tâm hiện nay là cung cấp thông tin theo yêu cầu. Vụ trưởng Vụ Pháp luật hình sự - hành chính (Bộ Tư pháp) Nguyễn Thị Kim Thoa cho biết, để minh bạch, ban soạn thảo đề xuất thông tin được tiếp cận là tin tức, dữ liệu có sẵn trong hồ sơ, tài liệu chính thức do cơ quan nhà nước, cơ quan cung cấp thông tin tạo ra và nắm giữ… Đồng thời nêu rõ các thông tin hạn chế tiếp cận nhằm tránh tạo khoảng tối khiến người dân không thể biết được thông tin nào thuộc diện hạn chế tiếp cận, thông tin nào không. Chẳng hạn, bí mật kinh doanh thuộc loại thông tin hạn chế tiếp cận, song trong trường hợp xét thấy việc cung cấp thông tin là cần thiết để bảo vệ an toàn tính mạng, sức khỏe của con người, bảo vệ môi trường vì lợi ích cộng đồng thì người đứng đầu cơ quan nắm giữ thông tin có thể xem xét, cung cấp thông tin…

Mở rộng phạm vi tiếp cận

Dù đây mới là ý kiến ban đầu của Bộ Tư pháp và một số cơ quan khác, còn phải lấy ý kiến các tổ chức, cá nhân liên quan, qua thẩm định của Chính phủ, Quốc hội, thế nhưng những ý tưởng xây dựng Luật TCTT so với dự thảo cách đây 5 năm có khá nhiều điểm mới, tính khả thi cao. Thứ trưởng Bộ Ngoại giao Đặng Minh Khôi cho biết, trước đây khi cá nhân ông có nhu cầu tìm mua bất động sản thì thấy rằng những thông tin phải bỏ tiền mua không hề đáng tin cậy. Nay ban soạn thảo đã tạo được nền móng để công dân có thể tìm kiếm những thông tin liên quan đến phát triển kinh tế - xã hội, những thông tin ảnh hưởng tới quyền lợi của người dân, góp phần đấu tranh phòng, chống tham nhũng. Tuy nhiên, theo Thứ trưởng Đặng Minh Khôi, nhiều nước đã có Luật TCTT từ rất sớm, trong khi nước ta mới xây dựng thì nên mở rộng phạm vi các loại thông tin được tiếp cận một cách thận trọng. Sau khi nghiên cứu đến khả năng đáp ứng, có kinh nghiệm thực tiễn, hãy mở rộng hơn. Có như vậy mới phù hợp với trình độ phát triển của đất nước và trình độ dân trí.

Ở chiều ngược lại, Phó Vụ trưởng Vụ Pháp chế (Bộ TT-TT) Trần Thị Nhị Thủy đề xuất, những thông tin do tất cả các cơ quan nhà nước tạo ra đều cần phải được công khai rộng rãi hoặc cung cấp theo yêu cầu. Việc bảo đảm quyền TCTT của công dân thuộc về trách nhiệm của Nhà nước. Luật sư Cao Minh Vượng - Đoàn Luật sư Hà Nội đặt câu hỏi đối với thông tin tuy thuộc trường hợp phải công khai rộng rãi nhưng chưa được công khai hoặc đã hết thời hạn công khai mà người dân có nhu cầu tiếp cận thì tìm kiếm ở đâu, vì sao ban soạn thảo chưa làm rõ?

Thực tiễn cũng cho thấy, ở đâu có độc quyền và bưng bít thông tin thì tham nhũng, tiêu cực có cơ hội hoành hành, ở đâu có minh bạch và trách nhiệm giải trình thì tham nhũng, tiêu cực bị đẩy lùi. Để việc TCTT của người dân không rơi vào bệnh hình thức, trước hết phải tạo cơ chế, chính sách giải tỏa nút thắt về quan điểm thế nào là thông tin mật. Khi vùng cấm cụ thể, minh bạch, công khai thì mới tránh trường hợp khó bảo vệ bí mật và dễ vi phạm bí mật mà không biết. Việc phải có một cơ chế giám sát việc thực thi quyền TCTT cũng quan trọng và cần đưa vào luật. Vấn đề đáng quan tâm không kém là xác định rõ ai có trách nhiệm cung cấp thông tin, chủ động công bố thông tin. Việc này Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng mới đây cũng đã đề cập trong cuộc họp về xây dựng pháp luật. Thủ tướng yêu cầu "phải bảo đảm cung cấp thông tin chính thống, qua đó át đi những thông tin không chính thống". Và khi làm được điều này, thiết nghĩ công dân đã có quyền chủ động TCTT thay vì ở thế bị động.