Nỗ lực không thành

Nghị quyết đã được cơ quan lập pháp vùng Catalonia thông qua hồi tháng 10-2016, song đã bị "treo" tới tháng 12. Tòa Hiến pháp của Tây Ban Nha đã bác nghị quyết này với lý do vi hiến. Quyết định trên của tòa được đưa ra trong bối cảnh căng thẳng giữa Catalonia và chính quyền trung ương Madrid khi nhân vật từng đứng đầu xứ Catalonia Artur Mas phải hầu tòa trong tháng này vì đã tổ chức một cuộc bỏ phiếu đòi độc lập vào năm 2014.

Cuộc đấu tranh đòi quyền tự trị rộng rãi hơn, và thậm chí là độc lập hoàn toàn khỏi Tây Ban Nha, cho vùng Catalonia có ngôn ngữ và văn hóa riêng đang trở nên gay gắt trong những năm gần đây. Kịch bản Catalonia độc lập đã được báo giới Tây Ban Nha và Pháp gọi là “Catalexit” càng được truyền cảm hứng từ việc đa số người dân Anh bỏ phiếu trưng cầu dân ý và chọn việc rời khỏi EU (Brexit) vào tháng 6 năm ngoái. Hồi năm 2006, Catalonia từng đơn phương tuyên bố trở thành quốc gia độc lập, nhưng bị Tòa án Hiến pháp Tây Ban Nha bác bỏ. Đến năm 2012, khi Vương quốc Anh cho phép Scotland trưng cầu ý dân về việc độc lập theo một thỏa thuận giữa Thủ tướng Anh và chính quyền Scotland, Catalonia cũng đã đòi được tự do thể hiện quan điểm của mình. Nhưng yêu cầu đã bị Thủ tướng Tây Ban Nha Mariano Rajoy từ chối. Nhà lãnh đạo xứ sở Bò tót lúc đó cũng đã bác bỏ đề nghị của ông Mas về việc trao thêm quyền về ngân sách và thuế cho Catalonia. Tuy vậy, từ đó đến nay, chính quyền Catalonia liên tục kêu gọi Madrid có một thỏa thuận tương tự London.

Kể từ khi thắng cử hồi tháng 9-2015, chính quyền Catalonia do liên minh Together For Yes (TFY) lãnh đạo đã đưa ra hàng loạt bước chuẩn bị về mặt pháp lý cho việc ly khai, bao gồm thiết kế các cơ quan thu thuế, an sinh xã hội và ngoại giao. Theo Bộ trưởng Ngoại giao Catalonia Raul Romeva, mục tiêu của các hành động này là để chuẩn bị trước cho việc tổ chức trưng cầu dân ý về yêu cầu độc lập. Ông Romeva cho rằng, ngay cả khi Tòa án Hiến pháp phủ nhận tư cách độc lập của Catalonia, điều đó cũng không cản nổi quá trình này. Đến tháng 11-2015, Nghị viện Catalonia từng bỏ phiếu chấp thuận việc bắt đầu quá trình tách ra khỏi Tây Ban Nha. Khi đó, Tòa án Hiến pháp ở Madrid đã phản ứng bằng tuyên bố rằng đây là một hành động vi hiến. Sau cuộc bỏ phiếu mới đây, Chính phủ Tây Ban Nha lại đệ đơn lên tòa án này lần nữa để bác bỏ kết quả. Theo một cuộc thăm dò dư luận mới nhất, bản thân người dân Catalonia cũng đang bị chia rẽ về vấn đề này với 44,9% số người được hỏi ủng hộ độc lập, trong khi số người phản đối cũng chỉ nhỉnh hơn đôi chút với 45,1%. Tuy nhiên, đại đa số những người được hỏi đều ủng hộ tiến hành một cuộc trưng cầu ý dân.

Với dân số gần 7,6 triệu người (bằng 1/6 dân số Tây Ban Nha), vùng Catalonia có thủ phủ là Barcelona, thành phố lớn thứ nhì cả nước. Với GDP đầu người gần 28.000 euro (cao hơn bình quân của cả Tây Ban Nha lẫn Italia), Catalonia đang đóng góp 19% GDP và 20% nguồn thu thuế của Tây Ban Nha. Vì vậy, việc lãnh thổ này ly khai sẽ có ảnh hưởng không nhỏ đối với Tây Ban Nha, nền kinh tế lớn thứ 5 EU và thứ 12 thế giới. Vì lẽ đó, Tây Ban Nha không muốn mất đi một đầu tàu kinh tế và nguồn thuế quan trọng như Catalonia.

Nhưng có thể thấy, giải pháp chính quyền Madrid cần làm lúc này không phải chỉ là sự cứng rắn hay áp đặt. Tây Ban Nha có thể sẽ phải đối mặt với khủng hoảng nghiêm trọng cả về chính trị, hiến pháp và kinh tế khi chưa tìm ra giải pháp cụ thể cho tiến trình tìm kiếm sự tự chủ tuyệt đối của Catalonia.