Nhiều hạn chế, phải thay đổi

Những tồn tại của HTX kiểu cũ

Mô hình hợp tác xã kiểu mới sẽ góp phần nâng cao thu nhập và chất lượng cuộc sống cho hàng triệu người dân.Ảnh: Huy Hùng

Theo Thứ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư (KH-ĐT) Đặng Huy Đông, thời gian qua, mặc dù khu vực HTX có đóng góp quan trọng cho nền kinh tế, nhưng vẫn bộc lộ những yếu kém có tính chất cố hữu kéo dài, như trình độ công nghệ lạc hậu, năng lực đội ngũ cán bộ quản lý yếu nên chất lượng hiệu quả hoạt động không cao... Do thiếu sức sống nên số lượng HTX hoạt động giảm dần qua từng năm, từ 14.500 HTX vào cuối năm 2007, giảm xuống 13.532 HTX vào năm 2008 và chỉ còn 12.249 HTX vào năm 2010. Chưa kể tính đến thời điểm này có hàng nghìn HTX không hoạt động. Nhiều HTX không kịp xoay chuyển trong bối cảnh nền kinh tế chuyển đổi nhanh và gia tăng sức ép cạnh tranh. Đóng góp vào GDP của HTX cũng giảm liên tục trong 15 năm qua (từ gần 11% vào năm 1995, giảm xuống 7,09% vào năm 2004 và chỉ đạt 5,22% vào năm 2010); tốc độ tăng trưởng của kinh tế HTX thấp nhất so với các thành phần kinh tế. Một số HTX rơi vào tình trạng hoạt động hình thức, kém hiệu quả hoặc giải thể, hay chuyển đổi mục đích sử dụng đất để bảo đảm quyền lợi cho xã viên. Số người lao động trong khối HTX cũng ngày một giảm, gây hậu quả tiêu cực với đời sống và an sinh xã hội. Thực trạng trên do nhiều nguyên nhân khác nhau, từ nhận thức chưa đầy đủ, chưa thống nhất về bản chất và tính ưu việt của mô hình HTX, hạn chế của Luật HTX đến tổ chức thực hiện Luật và chính sách hỗ trợ HTX; tâm lý xã hội vẫn bị ảnh hưởng của mô hình HTX kiểu cũ, nên còn hoài nghi về hiệu quả và vai trò của tổ chức HTX...

Bộ trưởng Bộ KH-ĐT Bùi Quang Vinh xác nhận, nhìn chung xã hội vẫn có tâm lý sai lầm rằng, HTX là những đơn vị được tổ chức lỏng lẻo, trong đó người tham gia sẽ phải góp tài sản, vật chất của mình vào làm tài sản chung; sau đó có thể mất tài sản hoặc tài sản của cá nhân sẽ bị trưng dụng, biến tướng để sử dụng vào mục đích khác nên không thể lấy lại. Đó là chuyện cũ và cần có sự thay đổi về căn bản…

HTX sẽ là khu vực thứ 3 của nền kinh tế

Nhiều chuyên gia đánh giá, Luật HTX năm 2003 đã đóng góp đáng kể trong việc phát triển kinh tế tập thể, vào quá trình hoàn thiện quan hệ sản xuất, nhưng vẫn còn nhiều hạn chế, như chưa thể hiện rõ bản chất tổ chức HTX, nhất là đặc trưng phục vụ xã viên của tổ chức HTX, sự khác biệt về bản chất giữa tổ chức HTX với doanh nghiệp; chưa làm rõ nội hàm "hợp tác" của tổ chức HTX, lợi ích và vai trò làm chủ của xã viên. Đặc biệt, mục tiêu hoạt động của HTX và mối quan hệ giữa nghĩa vụ, trách nhiệm, lợi ích của xã viên với HTX không được thể hiện rõ ràng, từ đó mất sức vươn lên của HTX. Do đó, việc sửa đổi Luật HTX là cần thiết để làm rõ bản chất HTX, đồng thời tạo điều kiện cho HTX phát triển. Bộ KH-ĐT vừa giới thiệu dự thảo Luật HTX (sửa đổi), với nhiều nội dung quan trọng. Trong đó quy định rõ bản chất của HTX là "đối nhân", tức là hoạt động trên tinh thần tự nguyện và đồng thuận, đáp ứng nhu cầu về sản phẩm, dịch vụ cho từng hộ gia đình xã viên bên cạnh việc cùng nhau tạo ra sản phẩm hoặc cung ứng dịch vụ cho thị trường bên ngoài. Mọi quyết định của HTX chỉ được thông qua sau khi có sự nhất trí của đa số xã viên, chứ không phải là quyết định của riêng ban chủ nhiệm HTX. Mặt khác, tạo việc làm và nâng cao thu nhập cho từng thành viên một cách bền vững, liên tục sẽ là tôn chỉ hoạt động của mô hình HTX mới.

Về vấn đề này, ông Maxime, Quản lý chương trình của Tổ chức hỗ trợ phát triển quốc tế Canada chia sẻ, để các HTX phát triển ổn định và bền vững cần có sự hỗ trợ thiết thực từ 2 phía là nhà nước và từ bản thân phong trào HTX. Nhà nước cần thiết lập thể chế tài chính phù hợp để HTX có thể tiếp cận với các nguồn tài chính một cách nhanh chóng, thuận lợi bên cạnh việc tạo ra các chính sách khuyến khích xã viên tái đầu tư vào HTX từ phần thu nhập được chia của các xã viên. Đại diện HTX Evergrowth - chuyên nuôi bò sữa ở tỉnh Sóc Trăng cho biết, để nâng cao hiệu quả mô hình HTX, trước mắt các HTX cần tìm đối tác, khách hàng phù hợp với sản phẩm của HTX làm ra; tiếp đến là tăng cường công tác quản lý và đào tạo kỹ thuật. Thêm nữa, cần khuyến khích xã viên chủ động sử dụng các dịch vụ nội bộ và phát huy các công cụ hỗ trợ quản lý HTX. Đặc biệt, xã viên sẽ an tâm hơn khi sử dụng dịch vụ cũng như "đứng" dưới thương hiệu chung của HTX... Dự kiến, Luật HTX sửa đổi sẽ được trình Quốc hội thông qua cuối năm nay. Khi luật này có hiệu lực sẽ thu hút số lượng vật chất, nguồn lực xã hội một cách mạnh mẽ, tiếp sức cho phong trào HTX phát triển trong tình hình mới; liên kết sản xuất cá thể của hộ nông dân ở nông thôn và thợ thủ công, làng nghề ở đô thị.

Như vậy, mô hình HTX mới sẽ có cơ hội phát triển rộng rãi hơn trong nền kinh tế. Hy vọng, các HTX sẽ trở thành khu vực thứ 3 của nền kinh tế bên cạnh khu vực nhà nước và tư nhân.