Mùa lịch 2011: Thừa, ế hay khan hàng?

Đảo chiều nỗi lo?

Lịch năm 2011 được bày bán với nhiều mẫu mã phong phú trên phố Hàng Trống.
Ảnh: Viết Thành

Ngay khi có thông tin số đông NXB sẽ ngồi lại với nhau dưới "mái nhà" chung của Hội Xuất bản Việt Nam (Hội XBVN) để thực hiện mùa lịch 2011, đã có rất nhiều ý kiến phản hồi. Trả lời Hànộimới, Cục Xuất bản và Hội XBVN đưa ra lý giải cho sự cần thiết phải thay đổi phương thức XB nhằm khắc phục tình trạng ế thừa, hàng tấn lịch trở thành giấy vụn, thất thoát thuế, mất cân đối về chủng loại lịch, đặc biệt là sự sai về nội dung… Nhưng một số NXB, doanh nghiệp lại đưa ra lời cảnh báo về nguy cơ tái diễn tình trạng "độc quyền", dẫn đến mẫu mã kém phong phú, chất lượng hạn chế do giảm tính cạnh tranh, khan hiếm hàng và giá cả tăng cao…

Có vẻ như nỗi lo ở mùa lịch mới đã đảo chiều, từ "thừa, ế, lãng phí" sang "khan hàng" - cả hai thái cực đều ảnh hưởng xấu đến quyền lợi của NXB và người tiêu dùng. Công bằng mà nói thì trong những năm qua, sự cởi mở trong việc hợp tác XB lịch đã tạo cho thị trường lịch một sức sống mới: mẫu mã đẹp, giá cả cạnh tranh, mức chiết khấu rộng rãi. Tuy nhiên, sự cởi mở cũng tạo nên một dạng "độc quyền" mới của các nhà làm lịch tư nhân, bởi vai trò của các NXB đa phần chỉ dừng ở mức "bán giấy phép XB". Lịch đẹp xuất hiện cùng với lịch in sai, in thiếu.

Năm nay, 55 NXB ngồi lại với nhau, chia theo 4 nhóm lịch "Chính trị xã hội", "Nông nghiệp", "Khoa học công nghệ", "Văn hóa giáo dục", thống nhất XB 16 triệu bloc, phát hành qua Tổng Công ty sách Việt Nam (SAVINA). Sự "bắt tay trở lại" liệu có khiến thị trường lịch chuyển từ nỗi lo này sang nỗi lo khác?

Tín hiệu từ thị trường

Đối với người làm lịch, tháng 12 được coi là thời điểm "hút khách", quyết định sự thành, bại của cả vụ lịch. Dọc phố sách Đinh Lễ, Nguyễn Xí (Hà Nội), giờ đã rực màu lịch 2011. Mẫu mã lịch 2011 không thua kém các năm trước, đặc biệt phong phú ở loại bloc siêu đại và cực đại. Một số mẫu ấn tượng, như bloc cực đại về 1000 năm Thăng Long - Hà Nội với hình ảnh phố phường, con người, văn hóa rất đỗi thân quen, giấy tốt, in đẹp; hay bloc siêu đại với hình ảnh độc đáo về sinh hoạt, làng nghề Bắc bộ trong bộ tranh khắc của một người Pháp… Nhiều mẫu lịch không chỉ là người bạn thời gian của mỗi nhà, mà còn là công cụ tra cứu thông tin bổ ích. Lịch lễ hội, cảnh trí vùng miền cũng được nhiều nhóm khai thác khá ấn tượng.

Giá giấy tăng 10%, công in và phí vận chuyển đều tăng 15%, đó được coi là lý do chính khiến các loại lịch đều tăng so với năm trước. Bloc tiểu pơ luya từ 5 nghìn đồng đã tăng thành 6 nghìn đồng, bloc trung 2 màu từ 22 nghìn đồng tăng lên 24 nghìn đồng… Khoảng cách về giá giữa bloc cực đại (600 nghìn đồng/bản) với bloc tiểu pơ luya (6 nghìn đồng/bản) là rất lớn, gấp 100 lần. Mức chiết khấu giảm hẳn, nay chỉ còn 10%. Người mua lẻ chỉ có thể có được mức giảm 13% nếu như mua chừng 5 cuốn bloc cực đại (trên dưới 300.000 đồng/cuốn). Nhà quản lý khẳng định, việc tăng giá không phải do khan hiếm lịch. Về mặt tâm lý, khi giá tăng, chiết khấu giảm, người mua lẻ đã dè dặt hơn. Tuy nhiên, có một số bloc siêu đại, cực đại được nhiều người chọn mua. Tại gian bán lẻ của Trung tâm Phát hành lịch (SAVINA), lịch về các loài lông vũ, có giá 170 nghìn đồng, đã "cháy" hàng.

Khi người mua lẻ dè dặt, nhà phát hành trông vào đơn hàng số lượng lớn của cơ quan, tổ chức, đại lý. Thống kê từ SAVINA cho thấy, mỗi ngày có xấp xỉ 150 nghìn bản lịch được tiêu thụ. Loại lịch phổ thông đang "chạy"; lịch đại, siêu đại và cực đại đang vào giai đoạn cao điểm. Đó là tín hiệu "an toàn" đối với giới làm lịch.

Năm nay, một số công ty từng là đối tác liên kết của các NXB đã quay sang bán bản quyền mẫu lịch cho các nhóm. Có công ty làm đại lý cho SAVINA, gom cả chục tỷ tiền hàng.

Cân đối cơ cấu lịch, vùng phát hành

Theo đúng như tinh thần mà Cục Xuất bản và Hội XBVN nêu, cơ cấu lịch đã được điều chỉnh. Lịch phổ thông như bloc tiểu, trung pơ luya, trung màu chiếm đa số (hơn 90%). Theo ông Nguyễn Quý Thế, Trưởng phòng Văn hóa phẩm (SAVINA), đã có 500 bộ lịch đại được gửi tặng các đồn biên phòng; hàng trăm nghìn bloc phổ thông được chuyển tới phục vụ nhu cầu người dân các tỉnh vùng sâu, xa, khó khăn. Cho đến thời điểm này, chưa thấy phản hồi về nội dung lịch.

Lý giải về thông tin cho rằng một số đại lý ở TP Hồ Chí Minh kêu thiếu mặt hàng lịch phổ thông, ông Nguyễn Quý Thế khẳng định đó là do sự chậm trễ nhất thời trong việc chuyển hàng. Hàng chục nghìn bloc phổ thông đã được chuyển vào TP Hồ Chí Minh và sẽ không có chuyện thiếu hàng.

Tín hiệu đa chiều từ thị trường lịch năm nay cho thấy, người tiêu dùng sẽ không dễ gì chấp nhận sự trở lại của một kiểu liên kết "đánh trống ghi danh" như trước đây, điều khiến cho mẫu mã, chất lượng "dậm chân tại chỗ". Hơn nữa, thị trường đã trải qua 4 năm "làm lịch cởi mở", cả nhà quản lý, người dân nhận thấy rõ mặt tích cực và hạn chế. Sự "độc quyền" áp giá, tăng giá, "buông" chất lượng, cho dù xuất hiện ở phương thức XB, phát hành nào cũng là điều không thể chấp nhận được. Bên cạnh 16 triệu bloc, năm nay SAVINA còn giới thiệu tới người xem hàng trăm loại lịch tờ, lịch sổ, lịch bàn và cả lịch bloc của các thành phần tư nhân. Sự cạnh tranh không phải là không có.

Sau đợt cao điểm này, hãy chờ đợi một đợt mua hàng cuối, dù không đáng kể nhưng rất đáng suy ngẫm. Ấy là đợt mua "vét" của những người lao động quanh năm vất vả, áp Tết Nguyên đán mới nhớ ra nhà mình còn thiếu "cuốn sổ thời gian"…

Và cuối cùng, sang đầu năm mới, ta cùng ghé mắt vào kho của phía phát hành, xem còn lại những gì, đặng thêm thắt cho phương án XB lịch mùa sau.