Khơi mở phẩm chất người Hà Nội trong tuổi trẻ Thủ đô: “Dẫu không thanh lịch cũng người Tràng An”

Ngày nay, chất văn hóa độc đáo được ví như “hộ chiếu” của người Hà Nội đang bị xâm lấn từ nhiều hướng và có nguy cơ mai một bởi mặt trái của quá trình đô thị hóa, công nghiệp hóa... Làm thế nào để giới trẻ yêu quý, trân trọng và phát huy được giá trị đó trong cuộc sống hiện đại là câu hỏi khiến không ít người trăn trở, đặc biệt là trong Tháng Thanh niên này.

“Bụi trên áo hào hoa”

Bây giờ, trong đời sống hằng ngày ở Thủ đô, hình ảnh không ít người trẻ tóc nhuộm đủ màu, xăm trổ đầy mình, mặc quần áo thiếu vải... không còn là điều hiếm thấy. Lắm người sử dụng điện thoại thông minh sành điệu và đi xe máy thời thượng, nhưng miệng không ngớt nói tục, chửi thề khiến người vô tình nghe được phải đỏ mặt. Hiện tượng giới trẻ đua nhau “bắt trend”, say sưa "like" (thích), "follow" (theo dõi), "comment" (bình luận) theo các "idol" (thần tượng), chạy đua theo trào lưu mạng xã hội, phô bày chuyện riêng tư khá phổ biến. Lối sống thực dụng, trào lưu kiếm tiền bằng mọi giá... phần nào khiến niềm tin giữa người với người giảm sút, thay vào đó là thái độ đề phòng, cảnh giác cao độ.

Thực trạng trên khiến nhiều người không khỏi xót lòng, nghi ngại về sự lệch chuẩn, xa rời văn hóa truyền thống của một bộ phận giới trẻ Thủ đô. Đặc biệt là các hiện tượng đấu khẩu, giải quyết va chạm giao thông bằng vũ lực, “thượng cẳng chân, hạ cẳng tay” đánh ghen ngay trên phố, hay những lời thô tục ở quán ăn “bún mắng”, “cháo chửi”...

Có lần, khi nhìn cảnh các "nam thanh, nữ tú" đua xe, bốc đầu xe trên đường Cổ Ngư, Đại tá, nhà văn Nguyễn Đình Tú cảm thán: "Bụi phủ quá dày trên chất hào hoa, thanh lịch của người Hà Nội. Muốn tìm nó trong thanh niên thời nay chẳng khác nào chạy theo bóng chim, tăm cá".

Những vỉa tầng văn hóa

Thành thực mà nói, trước đây, nhiều thế hệ người dân Thủ đô và cả người ở các tỉnh, thành phố khác vẫn thường coi nét hào hoa, thanh lịch của người Hà Nội như hình mẫu để bản thân học tập và rèn giũa con cái. Bởi đây là vùng đất địa linh nhân kiệt, nghìn năm văn hiến, nơi hội tụ hồn thiêng sông núi, nơi lưu kết tinh hoa của mọi miền đất nước để làm nên giá trị văn hóa tinh túy của Thăng Long - Hà Nội.

Lịch sử đã cho người Hà Nội những phẩm chất riêng không lẫn với bất cứ người ở địa phương nào. Đó là phong thái nho nhã trong lời nói, đi lại khoan thai, nhẹ nhàng ý tứ và ứng xử, giao tiếp nhã nhặn. Đó là nét tài hoa, sáng tạo trong lao động. Đó là sự tinh tế, phóng khoáng, tao nhã trong thưởng thức ẩm thực và trong các thú chơi đầy chất sáng tạo, mang đậm giá trị nghệ thuật. Sự tao nhã, lịch thiệp, hào hoa của người Hà Nội đã được thể hiện trong đời sống thực từ rất lâu rồi, hợp với điều mà “ông ngất ngưởng” Nguyễn Công Trứ khái quát trong bài thơ nổi tiếng “Thành Thăng Long”: “Chẳng thơm cũng thể hoa nhài/ Dẫu không thanh lịch cũng người Tràng An”.

Chất hào hoa, thanh lịch của người Hà Nội không chỉ được thể hiện trong ứng xử hằng ngày, mà còn nằm sâu ở các “vỉa tầng” văn hóa. Nó có ở từng con người cụ thể và được thể hiện trong đời thường, trong phong thái quảng giao hằng ngày. Nó đã thổi hồn để lòng tự tôn, tự hào dân tộc và lòng tự trọng phát triển đến cao độ. Nó giúp người Hà Nội nhạy bén, thích ứng nhanh với cái mới và càng không chịu khuất phục trước kẻ thù, không lùi bước trước khó khăn, thách thức. Tiến sĩ Bàn Tuấn Năng (Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh), một nhà nghiên cứu văn hóa dân tộc lâu năm cam đoan rằng, chất hào hoa đã kích hoạt lòng yêu nước, yêu tự do, yêu hòa bình của người Hà Nội, làm cho nó khác biệt, hào hùng, đậm chất sử thi, lãng mạn.

Chất hào hoa, tinh thần yêu nước của người Hà Nội còn thể hiện ở tính cách giàu nghĩa khí và tính kẻ sĩ, mà biểu hiện cao độ của tính cách ấy là lòng yêu nước, sẵn sàng chiến đấu, hy sinh vì Thủ đô yêu dấu, vì đất nước. Mùa đông năm 1946, khi Thủ đô biến thành chiến trường khốc liệt, đã có bao chàng trai, cô gái Hà Nội hào hoa, thanh lịch trở thành những chiến sĩ quả cảm, “quyết tử để Tổ quốc quyết sinh”, ném bom xăng, ôm bom ba càng lao vào xe tăng quân Pháp. Cuộc đọ sức quyết liệt của quân dân Hà Nội trong điều kiện thiếu vũ khí, đạn dược trước đội quân viễn chinh thiện chiến, đầy đủ vũ khí tối tân là hiện thân cao độ của hào khí Đông A thời nhà Trần 3 lần đánh tan quân Nguyên - Mông xâm lược ở thế kỷ XIII.

Tiếp nối truyền thống cha ông, trong kháng chiến chống Mỹ cứu nước, các thế hệ thanh niên Hà Nội đã “xếp bút nghiên lên đường đánh Mỹ”, đi vào chảo lửa chiến tranh với chất hào hoa, lãng mạn. Điển hình trong số đó là Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân - liệt sĩ Đặng Thùy Trâm; liệt sĩ Nguyễn Văn Thạc với những dòng nhật ký “Mãi mãi tuổi hai mươi” như có lửa...

Phát huy giá trị, cốt cách người Hà Nội

Có thể thấy, hào hoa thanh lịch là phẩm tính thấm sâu trong con người Hà Nội. Nhưng tuổi trẻ Hà Nội mỗi thời kỳ lại có cách bộc lộ và đắp bồi phẩm tính ấy theo những nét riêng, có tính kế thừa và phù hợp với sự vận động đi lên của Thủ đô, của đất nước.

Theo Phó Bí thư Thường trực Thành đoàn Hà Nội Nguyễn Đức Tiến, những năm gần đây Thành đoàn Hà Nội đã có nhiều phong trào thiết thực, triển khai rộng khắp trong giới trẻ, có thể kể đến như “Ngày Chủ nhật xanh”, “Con đường bích họa, đường hoa thanh niên”, “Tủ điện nở hoa”, “Nhà vệ sinh thân thiện”, “Xây dựng văn hóa đọc trong thanh thiếu nhi”… Đội ngũ cán bộ đoàn các cấp luôn gương mẫu, đi đầu trong triển khai thực hiện, góp phần quan trọng để chất hào hoa, thanh lịch của người Hà Nội lan tỏa, thu hút, thuyết phục đoàn viên, thanh niên thực hiện. Đặc biệt, việc tổ chức xây dựng văn hóa thanh lịch người Hà Nội trong các trường học rất được quan tâm, chú trọng… Nhìn rộng hơn, trên khắp các lĩnh vực của đời sống xã hội, thanh niên Thủ đô chủ động góp sức bằng nhiều việc làm cụ thể, thể hiện tình yêu Hà Nội bằng cách lan tỏa cốt cách thanh lịch, văn minh của người Tràng An.

Tuy nhiên, theo đánh giá của lãnh đạo Thành đoàn, việc thực hiện các hoạt động trên có một số hạn chế nhất định, trong đó nổi bật là còn hiện tượng chạy theo phong trào, tổ chức hình thức và có tính chất mùa vụ. Nhiều đoàn viên, thanh niên còn thiếu tâm huyết, trách nhiệm, tham gia cốt để cho có. Việc tập hợp, vận động đoàn viên, thanh niên học tập, hiểu sâu, hiểu kỹ và thực hành hướng tới đạt chuẩn trong các hành vi ứng xử vẫn là khâu khó. Tác động mạnh từ sự bùng nổ thông tin với không ít thông tin tiêu cực, từ sự tăng dân số cơ học và cuộc sống gấp gáp thời công nghiệp hóa đã khiến thanh niên ít có thời gian để nhìn lại mình.

Bởi vậy, để phát huy phẩm chất hào hoa, thanh lịch đất Tràng An thì ngoài việc tuyên truyền, quảng bá còn cần sự vào cuộc đồng bộ, với nhiều giải pháp khả thi để “xây dựng một môi trường văn hóa lành mạnh, văn minh” như Hội nghị Văn hóa toàn quốc triển khai thực hiện Nghị quyết Đại hội toàn quốc lần thứ XIII của Đảng về lĩnh vực văn hóa đã nêu. Và Chỉ thị số 30-CT/TU ngày 19-2-2024 của Ban Thường vụ Thành ủy Hà Nội về "Tăng cường sự lãnh đạo của cấp ủy về xây dựng người Hà Nội thanh lịch, văn minh" được xem như cú đột phá nhằm khơi dậy mạnh mẽ tinh thần Hà Nội, văn hóa Hà Nội, đặc biệt là trong giới trẻ của Thủ đô.

Nhằm triển khai hiệu quả Chỉ thị số 30-CT/TU, Thành đoàn Hà Nội đã xây dựng chủ đề hành động của Tháng Thanh niên 2024 là “Thanh niên Thủ đô xung kích tình nguyện vì cuộc sống cộng đồng” với nhiều hoạt động nổi bật: “Sáng mãi con đường cách mạng của thanh niên”, “Ngày đoàn viên 2024”, “Tiếp lửa truyền thống - Cống hiến sức trẻ”, "Xây dựng công trình thanh niên"…

Hy vọng những hoạt động này sẽ tiếp thêm động lực để đoàn viên, thanh niên Hà Nội đóng góp sức trẻ vào công cuộc giữ gìn, phát huy phẩm chất hào hoa, thanh lịch - một nét tinh hoa văn hóa độc đáo của Thủ đô ngàn năm văn hiến.