Khó kiểm soát

Đến hết ngày 31-5-2013, nợ đọng BHXH, BHYT là 9.595,5 tỷ đồng, chiếm 7,14% tổng số phải thu năm 2013; tăng 932,9 tỷ đồng so với cùng kỳ năm 2012. Trong đó, nợ BHXH là 6.610 tỷ đồng, nợ bảo hiểm thất nghiệp 530 tỷ đồng (riêng ngân sách các địa phương nợ 245,9 tỷ đồng); nợ BHYT là 2.455 tỷ đồng (trong số này, ngân sách các địa phương nợ 1.276,7 tỷ đồng). Trong tổng số nợ trên, Tập đoàn Vinashin nợ 340,2 tỷ đồng, Tập đoàn Vinalines là 16,7 tỷ đồng và nợ của 329 đơn vị bị phá sản là 39 tỷ đồng, nợ của 278 doanh nghiệp do cơ quan BHXH kiện đã được tòa án xét xử, thi hành nhưng chưa thu hồi được là 196 tỷ đồng.

Theo bà Đỗ Thị Xuân Phương, Phó Tổng Giám đốc BHXH Việt Nam, với hàng loạt biện pháp, đến hết quý I năm 2013, cơ quan BHXH các địa phương đã khởi kiện 345 đơn vị nợ BHXH, BHYT, thu hồi được 31,6 tỷ đồng. Con số này quá nhỏ so với hơn 9.500 tỷ đồng tiền nợ BHXH của các doanh nghiệp. Đáng chú ý, có chủ doanh nghiệp trích từ tiền BHXH, BHTN của NLĐ nhưng không nộp. Khi các cơ quan thanh tra, xử lý, doanh nghiệp chỉ nộp theo kiểu nộp cho có, nộp đối phó rồi hứa sẽ trả dần. Một số trường hợp bị thanh tra lao động ra quyết định xử phạt hành chính về nợ đọng BHXH, BHYT nhưng cũng không nộp phạt. Chiểu theo luật, chế tài xử phạt lại quá nhẹ, tối đa là 30 triệu đồng.

Nhiều doanh nghiệp khi bị kiện ra tòa án vẫn gây khó cho đơn vị BHXH. Khi tòa án yêu cầu xử vắng mặt thì doanh nghiệp đó mới cử cán bộ đến nộp một phần nhỏ tiền nợ đọng BHXH để tạm hoãn. Không ít doanh nghiệp sử dụng biện pháp "cùn" là "thích được kiện ra tòa". Về vấn đề này, bà Nguyễn Thị Thanh Bình, Phó Giám đốc BHXH huyện Từ Liêm là người bức xúc nhất. Theo bà Bình, có doanh nghiệp còn tỏ vẻ "hoan nghênh" BHXH Từ Liêm vì đã kiện họ ra tòa, để họ có cớ đòi tiền nợ đối tác. Điều đáng nói là dù quyết liệt, dù khởi kiện nhưng số tiền đòi được vẫn không cao, tỷ lệ nợ vẫn tăng. Và dù doanh nghiệp thua kiện thì việc đòi nợ cũng không đơn giản. Thậm chí, khi bị thi hành án doanh nghiệp cũng không có nhiều tài sản hay tiền mặt để nộp. Bởi đa phần tài sản đều đã được thế chấp để vay ngân hàng. Về phía các cơ quan thực thi pháp luật, do các vụ kiện này mới nên việc xử lý còn nhiều lúng túng. Bên cạnh đó, do có nhiều ý kiến trái chiều về xử lý vi phạm nên các vụ việc thường bị chuyển lên, chuyển xuống giữa các cấp, gây mất thời gian.

Theo nhiều chuyên gia, với cơ chế thu nợ như hiện nay, khó có thể khiến "DN sợ mà trả nợ". Để bảo đảm quyền lợi cho NLĐ, trước tiên NLĐ cần có động thái bảo vệ chính mình như: Tìm hiểu kỹ về các chế độ chính sách lao động, Luật BHXH; sau thời gian thử việc, đề nghị công ty làm thủ tục đăng ký BHXH; thường xuyên quan tâm về số sổ BHXH đã đăng ký cho mình… Đối với những DN chây ỳ, nợ đọng BHXH kéo dài, cần có chế tài xử phạt nghiêm, thậm chí yêu cầu tạm ngừng hoạt động. Với những tổ thu BHXH không thực hiện các thủ tục cần thiết để thu hồi nợ, BHXH cũng cần có chế tài nghiêm...

Đại diện BHXH Việt Nam cũng cho biết, trong thời gian tới ngành BHXH sẽ thực hiện nhiều giải pháp quyết liệt "đòi nợ" tiền BHXH như: Đối chiếu, thông báo kết quả thực hiện đóng BHXH, BHYT hằng tháng, tính lãi phạt chậm đóng đối với các đơn vị sử dụng lao động tham gia; công khai danh tính trên các phương tiện thông tin đại chúng; phát huy hiệu quả hoạt động của tổ thu hồi nợ liên ngành…

Tại Dự thảo Luật BHXH sửa đổi, Bộ LĐ-TB&XH đang đề xuất tăng mức lãi suất trên số tiền BHXH mà doanh nghiệp còn nợ lên gấp 3 lần mức hiện hành (hiện lãi suất phạt là 0,05%). Cụ thể, mức lãi suất doanh nghiệp chậm đóng BHXH phải nộp được đề xuất là gấp 3 lần lãi suất của hoạt động đầu tư từ quỹ BHXH, hoặc 2 lần lãi suất liên ngân hàng.