Đổi mới quản lý, giám sát nhà nước với các tập đoàn kinh tế

Cho đến nay, đã có 12 TĐKTNN được thí điểm thành lập, trong đó có một TĐKT đã được phê duyệt đề án cổ phần hóa, 11 TĐKTNN còn lại đang nắm giữ 30% tổng giá trị tài sản, 51% tổng số vốn chủ sở hữu và gần 40% lao động của khu vực DNNN; chiếm 10% tổng giá trị tài sản trong tổng số doanh nghiệp của toàn bộ nền kinh tế. Hầu hết các TĐKTNN đều được xây dựng trên nền tảng các Tổng công ty 91 trước đây, chiếm vị trí thống lĩnh thị trường các ngành, lĩnh vực then chốt của nền kinh tế. Cho đến nay, hầu hết các TĐKTNN đều kinh doanh có lãi nhưng hiệu quả và sức cạnh tranh chưa cao, chưa tương xứng với những ưu đãi về nguồn lực và những lợi thế khác.

Thực tế, quy mô của các TĐKTNN tăng so với thời điểm thành lập, tuy nhiên, khó có thể kết luận rằng sự tăng nhanh về quy mô của tất cả các TĐKTNN là do quá trình tích tụ và tập trung. Ở một số tập đoàn, việc tăng mạnh quy mô tài sản, vốn chủ sở hữu, vốn nhà nước và quy mô nguồn nhân lực là do phép cộng cơ học từ hợp nhất các tổng công ty/công ty để hình thành tập đoàn, do có sự đầu tư lớn của Nhà nước, lợi thế độc quyền, chi phối thị trường từ tổng công ty chuyển sang. Đơn cử, Tập đoàn Dầu khí, Than-Khoáng sản… có được lợi thế quy mô từ vị thế độc quyền nhất định trong khai thác tài nguyên khoáng sản quốc gia.

Hơn nữa, phần lớn tài sản của nhiều TĐKTNN được hình thành từ vốn vay. Theo số liệu của 9 TĐKTNN cho thấy, 58,07% giá trị tài sản của các TĐKTNN được hình thành từ vốn vay, trong đó Tập đoàn Điện lực Việt Nam là 79,4%; Tập đoàn Công nghiệp Xây dựng Việt Nam là 79,7%... Đánh giá của Bộ Kế hoạch - Đầu tư cho biết, hầu hết các TĐKTNN hoạt động trong những ngành, lĩnh vực then chốt của nền kinh tế, nhưng cho đến nay vẫn chưa hình thành được cơ sở thông tin, dữ liệu có tính hệ thống, đầy đủ, cập nhật, sát thực để có thể sử dụng vào việc phân tích, đánh giá về kết quả và hiệu quả của TĐKTNN. Do đó, rất khó để tiếp cận một cách đầy đủ và chính xác các thông tin về kết quả hoạt động của các TĐKTNN. Chính những lý do này đã dẫn đến những cách đánh giá khác nhau về hiệu quả thực của TĐKTNN hoặc tạo cớ để biện minh cho sự yếu kém hiệu quả của TĐKTNN. Việc đạt được tỷ suất lợi nhuận sau thuế trên vốn chủ sở hữu và tỷ suất lợi nhuận trên doanh thu cao của một số tập đoàn dựa vào những lợi thế riêng.

Hiệu quả sử dụng tài sản là đất đai của các tập đoàn chưa cao. Hầu hết các tập đoàn đều được Nhà nước tạo điều kiện bằng cách giao đất, cho thuê đất với giá thấp hoặc không thu tiền sử dụng đất nhưng vẫn còn một số lượng lớn diện tích đất bị bỏ không sử dụng, bị lấn chiếm hoặc sử dụng sai mục đích. Theo báo cáo, chỉ riêng Tập đoàn Công nghiệp Cao su Việt Nam có 6.996ha đất bị lấn chiếm.

Hầu hết các TĐKTNN đầu tư dàn trải và hiệu quả không cao. Đơn cử, Tập đoàn Công nghiệp Tàu thủy trong hai năm (2007-2008) đã phê duyệt tới 8 dự án đầu tư có quy mô từ 1.240-8.284 tỷ đồng với tổng mức đầu tư lên tới 22.385 tỷ đồng, bằng 176,3% vốn điều lệ và bằng 338,5% vốn nhà nước tại tập đoàn này tại thời điểm quyết định đầu tư. Bên cạnh đó là Tập đoàn Điện lực, Dầu khí, Cao su… mặc dù tỷ trọng đầu tư ra ngoài ngành, lĩnh vực kinh doanh chính vẫn nằm trong phạm vi cho phép nhưng đều đầu tư vào các lĩnh vực rủi ro cao như bảo hiểm, chứng khoán, ngân hàng, bất động sản, quỹ đầu tư và nếu xem xét về con số tuyệt đối thì giá trị đầu tư rất lớn. Việc các tập đoàn dùng uy tín, nguồn lực của Nhà nước để đầu tư vào những ngành, lĩnh vực mà khu vực tư nhân có thể làm được sẽ làm giảm cơ hội và hạn chế sự phát triển của khu vực tư nhân. Hơn nữa, thực tế việc đầu tư ra ngoài ngành của các TĐKTNN không mang lại hiệu quả, thậm chí thua lỗ.

Phát biểu tại hội nghị, Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng khẳng định, việc tổng kết đánh giá lại là để các TĐKTNN hoạt động có hiệu quả hơn, đảm nhận tốt vai trò Nhà nước giao cho. Thủ tướng cũng cho rằng, các ý kiến tại hội nghị đã nêu được thực trạng cơ bản của TĐKTNN với những mặt được, chưa được, khó khăn và vướng mắc. Tuy nhiên, nếu chỉ dừng lại ở mức này thì chưa đạt được mong muốn, mà phải bám vào mục tiêu, yêu cầu của TĐKTNN do Nghị quyết của Đảng đề ra. Theo đó, tập trung vào tiếp tục hoàn thiện khung pháp luật liên quan đến TĐKTNN, đổi mới và hoàn thiện hoạt động quản lý, giám sát của chủ sở hữu nhà nước, cải thiện quản trị doanh nghiệp và minh bạch hóa đối với mọi hoạt động của TĐKTNN. Đặc biệt, phải kiên trì xây dựng những tập đoàn kinh tế mạnh để thực hiện nhiệm vụ Nhà nước giao.