Định vị lại vị trí, vai trò của phê bình điện ảnh: Khai sáng và làm phong phú trải nghiệm của người xem

Khen chê và doanh số

“Fifty Shades of Grey” và “Pixels” nằm trong số đề cử cho Giải Mâm xôi vàng, có biệt danh là Razzies, một bộ giải thưởng dành cho những bộ phim tệ nhất ra đời từ năm 2015. Dù đây là hai bộ phim đạt được doanh thu đáng nể song ý kiến của giới phê bình vẫn quan trọng đối với việc đánh giá thành công của mỗi bộ phim.

“Fifty Shades of Grey” của Universal đã thu về hơn 570 triệu USD trên toàn thế giới dù chỉ nhận được 25% đánh giá tích cực của các nhà phê bình trên trang Rotten Tomatoes. “Pixels” của Sony đã kiếm được hơn 244 triệu USD trên toàn thế giới với chỉ 17% ý kiến phê bình tích cực. Cả hai đều đã được đề cử cho hạng mục Phim tệ nhất và Kịch bản tệ nhất của Razzies.

Mặc dù những thành công liên tiếp như vậy có thể cho thấy ý kiến của các bài phê bình không liên quan đến mức độ kinh doanh của một bộ phim, nhưng theo Jeff Bock, nhà phân tích phòng vé cấp cao của Ex Exhibitionor Relations, nó thực sự liên quan đến thể loại phim: “Ý kiến phê bình có thể có tác động đáng kể đến thành công của một bộ phim nếu nó nhắm vào một thể loại cụ thể dễ bị đánh giá. Cụ thể là phim gia đình và phim truyền hình tầm cỡ Oscar. Tuy nhiên, một bộ phim như “Fifty Shades” thực sự không phù hợp với các bài đánh giá vì nhu cầu xem chúng thường quá cao để bị phân tâm bởi các bài đánh giá tiêu cực”.

Quy mô của một bộ phim cũng quan trọng đối với sự thành công của nó. Daniel Loria, nhà phân tích cao cấp của BoxOffice Media giải thích rằng, đánh giá tiêu cực có ảnh hưởng rất hạn chế đến những bộ phim lớn có lượng khán giả toàn cầu, nhưng có thể có tác động đáng kể đến những bộ phim độc lập và phim tài liệu.

Theo kết quả khảo sát của nhà nghiên cứu Owen Eagan thuộc Trường Cao đẳng Emerson (Mỹ), trước đây, sự đánh giá của nhà phê bình có ảnh hưởng đáng kể đối với thành công phòng vé của các bộ phim Hollywood. Tuy nhiên, gần đây, mức ảnh hưởng này là không đáng kể. Tuy nhiên, không ai dám phủ nhận sự quan trọng của các nhà phê bình đối với ngành điện ảnh. “Các nhà phê bình có thể không tạo ra sự khác biệt về số tiền mà các bộ phim lớn kiếm được, nhưng điều đó không có nghĩa là phê bình phim không giữ vai trò quan trọng trong hệ sinh thái của ngành” - nhà phân tích Daniel Loria chia sẻ.

Các nhà phê bình có còn quan trọng?

Roger Ebert, một trong những nhà phê bình phim Mỹ vĩ đại nhất, người có hàng chục năm làm việc chăm chỉ trong lĩnh vực phê bình phim nhận định: Phê bình phim rất quan trọng vì phim quan trọng. Làm thế nào khác để chúng ta có thể đánh giá những thách thức mà bộ phim phải giải quyết trực tiếp, những sai sót xã hội mà họ nêu bật hoặc nỗi sợ hãi mà họ phơi bày? Có cách nào khác để chúng ta thực sự đánh giá cao và hiểu nghệ thuật đại chúng này không? Không - nếu không có những lời chỉ trích, các bộ phim không được coi trọng đủ và tầm quan trọng về văn hóa của chúng sẽ giảm đi.

Đã có nhiều ý kiến phàn nàn rằng, các nhà phê bình không tạo thêm giá trị gì cho điện ảnh ngoại trừ sự ghét bỏ đối với mỗi bộ phim, nhưng lướt qua lịch sử điện ảnh sẽ thấy được sự đóng góp của các nhà phê bình đối với điện ảnh. Rạp chiếu phim hiện đại, kỹ thuật điện ảnh động, cách dựng phim lôi cuốn và thiết kế âm thanh sáng tạo theo nhiều cách là kết quả của phong trào điện ảnh được gọi là “Làn sóng mới của Pháp” được khởi đầu bởi các nhà phê bình như Francois Truffaut, Andre Bazin, Jean-Luc Godard, Jacques Rivette, Claude Chabrol, Eric Rohmer.

Tất cả chúng ta đều thừa nhận rằng Alfred Hitchcock là một trong những nhà làm phim vĩ đại nhất mọi thời đại, nhưng trong giai đoạn đầu, danh tiếng của ông chỉ là một nghệ sĩ giải trí nhẹ nhàng. Các nhà phê bình phim sau đó đã phân tích các bộ phim của ông và giới thiệu với toàn thế giới những chi tiết, chiều sâu mà ông thêm vào trong mỗi tác phẩm. Điều đó đã nâng ông lên vị trí bậc thầy của điện ảnh.

Vào cuối những năm 1960 và đầu những năm 1970, nhà phê bình phim mới nổi Roger Ebert cùng với nhà phê bình dày dạn kinh nghiệm Pauline Kael đã viết rất nhiều để ủng hộ một nhà làm phim độc lập trẻ tuổi người Mỹ. Họ đã đưa anh và những bộ phim của anh đến với đông đảo khán giả, và nhà làm phim đó chính là đạo diễn đoạt giải Oscar Martin Scorsese. Các nhà phê bình như Ebert và Pauline vẫn tiếp tục ủng hộ các nhà làm phim độc lập nhỏ cho đến khi họ qua đời.

Ngày nay, quan điểm về việc phê bình phim hơi khắc nghiệt và chứa đựng sự hoài nghi. Nhất là khi các công cụ, chiêu trò PR của các hãng phim đang thể hiện sự lấn lướt. Song rõ ràng, phê bình phim đã và đang giúp khai sáng và làm phong phú thêm trải nghiệm của người xem. Phê bình phim không chỉ định hình cách chúng ta xem phim, mà còn có ý nghĩa giúp định hình ngành công nghiệp điện ảnh - ngành công nghiệp sáng tạo.