Để người yếu thế được trợ giúp pháp lý

Qua nhiều lần lấy ý kiến, dự thảo mới công bố vào trung tuần tháng 5-2017 đặc biệt chú trọng hỗ trợ người khó khăn về tài chính, người có công với cách mạng, người già cô đơn… Song căn cứ những tiêu chí áp dụng, rất có thể số người yếu thế được trợ giúp pháp lý sẽ bị hạn chế.

7 nhóm người được trợ giúp

Căn cứ điều kiện kinh tế - xã hội của đất nước, để bảo đảm tính khả thi, Ban soạn thảo dự án luật đưa ra quy định, người được trợ giúp pháp lý dựa trên nguyên tắc, tiêu chí: Thực hiện chính sách của Đảng và Nhà nước về đền ơn đáp nghĩa đối với người có công với cách mạng; chính sách dân tộc; chính sách hình sự đối với người dưới 18 tuổi bị buộc tội, phù hợp với Công ước quốc tế về quyền trẻ em. Bên cạnh đó, trợ giúp đối với một số nhóm đối tượng yếu thế nhất trong xã hội có khó khăn về tài chính, không đủ khả năng chi trả thù lao cung cấp dịch vụ pháp lý.

Trên cơ sở này, dự án luật bổ sung thêm 2 nhóm đối tượng mới được trợ giúp pháp lý (người thuộc hộ cận nghèo bị buộc tội; nạn nhân trong vụ việc bạo lực gia đình có khó khăn về tài chính). Cụ thể, người được trợ giúp pháp lý bao gồm người có công với cách mạng; người thuộc hộ nghèo; trẻ em trong quá trình tố tụng, xử lý vi phạm hành chính, phục hồi, tái hòa nhập cộng đồng; người dân tộc thiểu số thường trú tại vùng có điều kiện kinh tế - xã hội đặc biệt khó khăn; người bị buộc tội từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi; người bị buộc tội thuộc hộ cận nghèo và người thuộc một trong các trường hợp có khó khăn về tài chính (người cao tuổi; người khuyết tật; cha đẻ, mẹ đẻ, vợ, chồng, con của liệt sĩ và người có công nuôi dưỡng liệt sĩ; nạn nhân của hành vi mua bán người theo quy định của Luật Phòng, chống mua bán người; người từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi là người bị hại trong vụ án hình sự; nạn nhân trong vụ việc bạo lực gia đình; người nhiễm chất độc da cam/dioxin; người nhiễm HIV/AIDS).

Theo quan điểm của Cục Trợ giúp pháp lý, Bộ Tư pháp - cơ quan chủ trì soạn thảo, quy định về 7 nhóm người được trợ giúp pháp lý nhằm bảo đảm tính khả thi trong việc sử dụng nguồn lực của Nhà nước và xã hội cho việc tuyên truyền phổ biến pháp luật tới các đối tượng yếu thế có chất lượng, hiệu quả. Khi điều kiện kinh tế - xã hội cho phép sẽ tiếp tục nghiên cứu để bổ sung các đối tượng mới vào Luật Trợ giúp pháp lý.

Cần tính toán thận trọng

Đón nhận thông tin này, Chủ tịch Hội Luật gia TP Hà Nội Nguyễn Hồng Tuyến cho rằng, việc quy định các đối tượng được trợ giúp pháp lý bị ràng buộc bởi điều kiện “có khó khăn về tài chính” của dự án luật đã hạn chế quyền được trợ giúp pháp lý mà họ được hưởng, gây nên sự phân biệt đối xử giữa các đối tượng được hưởng trợ giúp pháp lý.

Tìm hiểu thực tiễn tình hình trợ giúp pháp lý ở một số địa phương và các văn bản pháp lý hiện hành, phóng viên Báo Hànộimới nhận thấy, nếu theo quy định của Luật Trợ giúp pháp lý năm 2006 và các văn bản hướng dẫn thi hành đang áp dụng, thì người dưới 18 tuổi đều có quyền được trợ giúp pháp lý. Theo đó, tại Hà Nội, hằng năm có 200-250 người dưới 18 tuổi được trợ giúp pháp lý. Sở Tư pháp Hà Nội nhận định, nếu Quốc hội chấp thuận sửa luật theo hướng Ban soạn thảo đề xuất, số trẻ em được trợ giúp pháp lý còn rất thấp. Chưa kể, căn cứ quy định tại Điều 76 Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015, người dưới 18 tuổi bị buộc tội, người thân thích hoặc người đại diện của họ không mời người bào chữa thì cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng phải yêu cầu hoặc đề nghị đoàn luật sư...

Bên cạnh các đối tượng ưu tiên, quy định trẻ em có khó khăn tài chính mới được trợ giúp pháp lý còn không phù hợp thực tiễn vì lứa tuổi này hầu hết không có tài sản, sống phụ thuộc vào gia đình. Việc phải chứng minh có khó khăn về tài chính còn có thể làm phức tạp thêm về thủ tục, giấy tờ, gây phiền hà cho người được trợ giúp pháp lý.

Ngoài ra, theo Sở Tư pháp Hà Nội, dự án Luật Trợ giúp pháp lý sửa đổi quy định, trong vòng 3 năm kể từ ngày luật này có hiệu lực thi hành, người được bổ nhiệm trợ giúp viên pháp lý phải hoàn thành khóa đào tạo nghề luật sư, nếu không sẽ chấm dứt tư cách trợ giúp viên pháp lý là chưa phù hợp. Thực tế cho thấy, có những trợ giúp viên pháp lý mặc dù chưa qua đào tạo nghề luật sư nhưng đã có thời gian công tác pháp luật 10-15 năm, kinh nghiệm và sự tín nhiệm của các tổ chức, cá nhân đối với họ rất lớn.

Vì vậy, vấn đề lựa chọn ai là người bảo vệ tốt nhất không thể chỉ dựa vào bằng cấp mà còn tùy thuộc vào nhu cầu, uy tín, trách nhiệm của tổ chức, cá nhân người thực hiện trợ giúp pháp lý. Trong điều kiện còn khó khăn về tài chính và số lượng luật sư công chưa nhiều, thiết nghĩ, cần bỏ quy định trên và có thêm giải pháp quản lý, tăng cường xã hội hóa trợ giúp pháp lý, huy động mọi cá nhân, tổ chức có điều kiện tham gia, kể cả người tốt nghiệp chuyên ngành luật nhưng chưa đáp ứng đầy đủ năng lực để thành luật sư, sinh viên ngành luật/văn phòng luật, tình nguyện viên đối với những vụ việc đơn giản. Đồng thời, Ban soạn thảo cần đề ra quy định phù hợp để ngày càng nhiều nhóm đối tượng yếu thế được hưởng chính sách nhân đạo này.