Để lan tỏa tinh thần sáng tạo

Trong dòng chảy thông tin như vũ bão hiện nay, thông tin ấy dễ dàng bị "trôi" đi, nhưng với những người quan tâm sự phát triển bền vững của cộng đồng doanh nghiệp (DN) Việt Nam thì sự kiện nói trên gợi lên nhiều điều đáng để suy nghĩ. Thứ nhất, trong số hàng trăm nghìn DN cả nước thì số đơn vị đầu tư cho hoạt động khoa học, công nghệ (KHCN) còn rất ít ỏi, hiện mới chỉ thấy ở FPT, Viettel, Công ty Bóng đèn phích nước Rạng Đông, BKAV... Cụ thể, thay vì chỉ nhập khẩu công nghệ, các DN này coi việc làm chủ, sáng tạo công nghệ mới là nhu cầu thiết thân và chỉ có thể hội nhập thành công với thế giới khi có những sáng chế được thương mại hóa thành công. Thứ hai, phải xây dựng được cơ chế thông thoáng nhằm đẩy mạnh sự hợp tác giữa DN và nhà khoa học, để KHCN thực sự trở thành động lực của sự phát triển đất nước.

Ở khía cạnh thứ nhất có thể thấy, trong 30 năm đổi mới vừa qua, nước ta phát triển chủ yếu dựa vào ba yếu tố là chuyển đổi từ nền kinh tế kế hoạch hóa, tập trung sang kinh tế thị trường, tháo gỡ những cơ chế cũ kìm hãm sự phát triển kinh tế - xã hội, dựa vào tài nguyên thiên nhiên và kỳ vọng vào lao động giá rẻ. Đến thời điểm này, những lợi thế đó đều đã được khai thác tới hạn và đòi hỏi phải có sự thay đổi, trong đó trước hết chính là từ cộng đồng DN. Để có sự thay đổi về chất ấy, không có cách nào khác là phải dựa vào hoạt động KHCN như một số quốc gia, vùng lãnh thổ đã trở thành những nước công nghiệp mới thành công trong vài thập kỷ trước, tiêu biểu là Hàn Quốc, Đài Loan, Singapore, Malaysia…

Ở khía cạnh thứ hai cho thấy, thay đổi mô hình tăng trưởng ở nước ta là một trong những đòi hỏi không chỉ mang tầm vĩ mô mà phải trở thành khẩu hiệu hành động của mỗi DN. Trong bối cảnh đó, DN phải được đặt vào vị trí trung tâm của hoạt động sáng tạo KHCN. Muốn vậy chúng ta phải đổi mới phương thức đầu tư cho KHCN bằng cách để ngân sách nhà nước chỉ bảo đảm một phần, hướng vào những vấn đề vĩ mô, khoa học quản lý, an ninh - quốc phòng…, còn những lĩnh vực có thể tạo doanh thu thì DN phải bảo đảm phần lớn. Đây là kinh nghiệm của các quốc gia phát triển, tức là DN và xã hội đầu tư gấp 3-5 lần ngân sách. Gần đây, ở nước ta bắt đầu có làn sóng đầu tư cho KHCN từ DN, chẳng hạn Viettel năm nay dự kiến dành hơn 4.000 tỷ đồng, Tập đoàn Dầu khí quốc gia dành khoảng 2.000 tỷ đồng, Công ty Bóng đèn phích nước Rạng Đông mỗi năm dành 20% lợi nhuận sau thuế cho KHCN… Tuy nhiên, do thị trường KHCN chưa phát triển, những chế định liên quan đến đầu tư mạo hiểm, khởi nghiệp DN, sự hỗ trợ về thuế, vốn… còn nhiều bất cập hoặc rất thiếu nên chính bản thân các DN nói trên cũng "vừa đi vừa dò đường", đòi hỏi các cơ quan quản lý nhà nước phải sớm vào cuộc, thậm chí "đi trước một bước", tạo hành lang pháp lý ổn định cho DN mạnh dạn đầu tư vào KHCN.

Còn quá xa để nói rằng Việt Nam sẽ có những DN tầm cỡ như Google, Apple (Mỹ); Huawei, Alibaba (Trung Quốc); Samsung, LG (Hàn Quốc)… Điểm chung của tất cả những tập đoàn này là chỉ thành công nhờ đầu tư rất lớn cho phát triển KHCN nội bộ DN, từ đó chiếm lĩnh thị trường toàn cầu. Tuy nhiên, một xã hội thiếu sức sáng tạo sẽ không thể phát triển. Để tinh thần sáng tạo được lan tỏa, rõ ràng những bất cập hiện nay cần được khắc phục triệt để.