Châm ngòi căng thẳng quan hệ Trung - Mỹ

Đây là thương vụ mua bán vũ khí lớn thứ hai giữa Mỹ và Đài Loan trong 2 năm trở lại đây, gồm 14 tên lửa Patriot, 60 trực thăng Black Hawk, 2 tàu dò mìn Osprey và nhiều thiết bị liên lạc. Tuy thời gian cụ thể chưa được ấn định (theo kế hoạch các nghị sĩ Mỹ có 30 ngày để thảo luận), song bản hợp đồng trên ngay lập tức đã châm ngòi làm bùng nổ những căng thẳng trong quan hệ giữa Trung Quốc và Mỹ.

Cùng với việc triệu tùy viên quân sự Mỹ tại Bắc Kinh tới để phản đối quyết định trên, Trung Quốc tuyên bố sẽ trừng phạt các công ty của Mỹ bán vũ khí cho Đài Loan; đồng thời khẳng định thương vụ làm ăn này sẽ ảnh hưởng tới quan hệ hợp tác Trung - Mỹ trong các vấn đề quốc tế quan trọng. Chưa hết, Bộ Quốc phòng Trung Quốc còn tuyên bố ngừng các chuyến thăm đã được lên kế hoạch và cắt đứt các hoạt động tiếp xúc về quân sự cũng như an ninh với Mỹ. Với Trung Quốc, hợp đồng mua bán vũ khí nói trên được coi là rào cản trên con đường phát triển hòa bình giữa hai bờ eo biển Đài Loan; làm tổn hại đến an ninh quốc gia, đặc biệt là nhiệm vụ tái thống nhất Đài Loan của Trung Quốc. Trung Quốc lên án thương vụ này vi phạm nghiêm trọng những thỏa thuận mà các nhà lãnh đạo cấp cao hai bên đã đạt được.

Đây không phải lần đầu tiên xảy ra căng thẳng trong quan hệ Trung - Mỹ liên quan đến Đài Loan kể từ khi Trung Quốc tuyên bố chủ quyền với Đài Loan năm 1949 đến nay. Trong khi đó, Mỹ lại coi Đài Loan là đồng minh quan trọng và cam kết giúp đỡ, bảo vệ hòn đảo này. Vì thế, một mặt Oasinhtơn tỏ ý "lấy làm tiếc" sau các quyết định của Trung Quốc, mặt khác vẫn một mực bảo vệ quan điểm rằng, thương vụ này sẽ "góp phần duy trì an ninh và ổn định ở hai bờ eo biển Đài Loan". Điều này giải thích vì sao vấn đề Đài Loan luôn là điểm nóng trong quan hệ Trung - Mỹ thời gian qua. Trong đó phải kể đến lô vũ khí Mỹ bán cho Đài Loan lần gần đây nhất, được công bố dưới thời chính quyền Tổng thống G.Busơ tháng 10-2008, dẫn tới việc Trung Quốc đình chỉ các quan hệ quân sự với Oasinhtơn trong một thời gian khá dài. Nhiều lần Trung Quốc phản đối các vụ mua bán vũ khí giữa Mỹ và Đài Loan khi cho rằng điều này vi phạm cam kết của Mỹ về giảm khối lượng vũ khí chuyển giao cho Đài Loan. Nhưng Oasinhtơn tự nhận mình có bổn phận cung cấp vũ khí phòng thủ cho vùng lãnh thổ này. Điều này một lần nữa cho thấy, chính sách can dự trong chiến lược ngoại giao của Mỹ thời gian tới là không đổi, ít nhất là ở vùng Thái Bình Dương.

Cho dù chưa thể khẳng định những căng thẳng mới này có ảnh hưởng đến chuyến thăm của Chủ tịch Trung Quốc Hồ Cẩm Đào tới Mỹ dự kiến sẽ diễn ra trong năm nay hay không, song rất có thể Hội nghị An ninh hạt nhân do Tổng thống Barắc Ôbama chủ trì vào tháng 4 tới sẽ dễ vắng mặt nhà lãnh đạo của Trung Quốc. Cùng với đó, chuyến thăm dự kiến của Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Rôbớt Ghết và Đô đốc Hải quân Mỹ Maicơn Mulen đến Trung Quốc trong năm nay cũng có thể bị ảnh hưởng. Song điều khiến dư luận quan tâm là vụ "va chạm vũ khí" Trung - Mỹ có thể không chỉ làm ảnh hưởng tiêu cực tới quan hệ giữa hai nước mà còn làm phức tạp thêm nỗ lực của Oasinhtơn khi tìm kiếm sự đồng thuận từ Bắc Kinh trong vấn đề hạt nhân của CHDCND Triều Tiên và Iran.

Căng thẳng quân sự Trung - Mỹ diễn ra trong bối cảnh quan hệ thương mại giữa hai nền kinh tế khổng lồ thế giới này cũng đang rơi vào tình trạng "cơm chẳng lành, canh chẳng ngọt", đặc biệt sau cuộc chiến thương mại năm ngoái. Trong khi Mỹ phàn nàn Trung Quốc cố ý định giá đồng nội tệ thấp hơn giá trị thực tế để hỗ trợ các nhà xuất khẩu trong nước và điều đó là không công bằng, Trung Quốc lại tỏ ra lo lắng về giá trị dự trữ ngoại tệ của nước này dần "bốc hơi" do đã đổ nhiều tiền vào nền kinh tế Mỹ. Tuy nhiên, với quan hệ ràng buộc nhiều về lợi ích kinh tế - thương mại, bất đồng Trung - Mỹ chưa thể leo thang đến mức đối đầu nhưng thương vụ "nóng" vừa khởi động có thể gây trở ngại cho các hợp tác kinh tế và an ninh giữa hai nước thời gian tới.