Cân bằng “tam giác chiến lược”

Đây được xem là một cử chỉ ngoại giao thân thiện chưa có trong tiền lệ của nhà lãnh đạo đất nước Mặt trời mọc dành cho một vị quốc khách, trước khi hai bên bước vào hội đàm chính thức (trong ngày 1-9) tại thủ đô Tokyo. Sự chào đón thịnh tình và nồng ấm của Thủ tướng nước chủ nhà S.Abe dành cho người đồng cấp N.Modi đã phần nào cho thấy mối quan hệ hiện nay giữa hai cường quốc Châu Á này.

Đây là chuyến công du Nhật Bản đầu tiên của ông N.Modi kể từ khi trở thành Thủ tướng Ấn Độ hồi tháng 5 vừa qua. Việc Thủ tướng N.Modi chọn Nhật Bản là quốc gia đầu tiên ngoài Nam Á để đi thăm sau khi nhậm chức cho thấy Nhật Bản có vị trí quan trọng như thế nào trong chiến lược đối ngoại của Ấn Độ. Tiếp nối một loạt thỏa thuận đã đạt được thời gian qua; đồng thời đẩy mạnh hợp tác hơn nữa trong các lĩnh vực quốc phòng, hạt nhân dân sự và kinh tế - thương mại… với xứ Mặt trời mọc là những trọng tâm ưu tiên trong nghị trình chuyến công du 5 ngày (từ 30-8 đến 3-9) của Thủ tướng N.Modi. Cụ thể, hai bên đã tập trung bàn thảo các lĩnh vực như: Hợp tác về kinh tế và an ninh; trong đó gồm năng lượng hạt nhân dân sự, xây dựng cơ sở hạ tầng tại Ấn Độ, đầu tư của Nhật Bản sang Ấn Độ cũng như việc Nhật Bản bán vũ khí cho Ấn Độ trong tương lai… Trên cơ sở đó, Thủ tướng S.Abe tuyên bố với người đồng cấp N.Modi rằng, Tokyo đặt mục tiêu tăng gấp đôi đầu tư trực tiếp vào quốc gia Nam Á trong vòng 5 năm, từ mức khoảng 2 tỷ USD của năm ngoái.

Chuyến công du Nhật Bản của Thủ tướng N.Modi dài thêm một ngày so với kế hoạch ban đầu, bởi ngoài thủ đô Tokyo, cố đô Kyoto được chọn làm điểm đến quan trọng. Thủ tướng N.Modi quyết định tới thăm "thành phố thông minh" Kyoto nhằm trao đổi, học hỏi kinh nghiệm cho kế hoạch đồ sộ của ông - xây dựng 100 "thành phố thông minh" tại Ấn Độ - một dự án đầy tham vọng đang thu hút sự quan tâm của Nhật Bản, Singapore, Pháp và nhiều nước phát triển khác. Trong bối cảnh đó, việc Ấn Độ và Nhật Bản ký bản ghi nhớ (MOU) về hợp tác phát triển thành phố Varanasi bên bờ sông Hằng thành một "thành phố thông minh" đã mở ra triển vọng hợp tác mới giữa nền văn minh sông Hằng với xứ Phù Tang. Thỏa thuận sẽ tạo điều kiện cho Nhật Bản và Ấn Độ hợp tác trong lĩnh vực bảo tồn di sản, hiện đại hóa thành phố, hợp tác trong lĩnh vực nghệ thuật, văn hóa và các học viện.

Trong bối cảnh Nhật Bản đang phụ thuộc lớn vào nguồn cung đất hiếm từ Trung Quốc - thị trường chiếm hơn 60% lượng đất hiếm nhập khẩu của Nhật Bản, việc lãnh đạo hai nước vừa đạt được thỏa thuận về hợp tác trong lĩnh vực này trong cuộc hội đàm cấp cao tại thủ đô Tokyo có ý nghĩa quan trọng. Theo thỏa thuận vừa đạt được, việc sản xuất sẽ do Công ty Đất hiếm Ấn Độ (IREL), thuộc Bộ Năng lượng nguyên tử Ấn Độ và tập đoàn thương mại Toyota Tsusho của Nhật Bản đảm trách. Thỏa thuận sẽ giúp Ấn Độ xuất khẩu sang Nhật Bản khoảng 2.000-2.300 tấn/năm (bằng 15% nhu cầu đất hiếm/năm ở Nhật Bản), bắt đầu thực hiện từ tháng 2-2015.

Có nhiều lý do khiến Ấn Độ và Nhật Bản ngày càng xích lại gần nhau hơn, đặc biệt trong bối cảnh Ấn Độ đang tồn tại những bất đồng về lãnh thổ, biên giới với Trung Quốc; trong khi đó căng thẳng giữa Nhật Bản và Trung Quốc về quần đảo Senkaku/Điếu Ngư đang tranh chấp tại biển Hoa Đông có chiều hướng leo thang. Không khó khăn để nhận ra rằng, cùng với chiến lược xoay trục sang Châu Á của Mỹ, hay tham vọng vươn tầm ảnh hưởng ra thế giới của Trung Quốc, sự ấm lên trong quan hệ Ấn Độ - Nhật Bản có vai trò quan trọng đối với sự phát triển cũng như an ninh của khu vực Châu Á - Thái Bình Dương. Nếu so sánh Nhật Bản - Trung Quốc - Ấn Độ như một tam giác chiến lược tại Châu Á thì hợp tác quân sự và an ninh quốc phòng Nhật Bản - Ấn Độ sẽ góp phần điều chỉnh sự mất thăng bằng của tam giác này. Rõ ràng Ấn Độ và Nhật Bản là những đối tác không thể thiếu trong việc bảo đảm hòa bình và ổn định xuyên Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương trước tham vọng ngày một rõ của Trung Quốc.

Quan hệ giữa hai nền kinh tế lớn thứ hai và thứ ba Châu Á vừa ghi nhận một bước tiến mới qua chuyến công du của Thủ tướng N.Modi. Sự tiến triển đáng ghi nhận này không nằm ngoài mục tiêu chiến lược của cả hai bên. Ngay từ khi lên cầm quyền, Thủ tướng N.Modi đã tuyên bố rằng quan hệ đối tác chiến lược và toàn cầu với Tokyo là một ưu tiên của New Delhi. Vì thế, Thủ tướng N.Modi trong phát biểu trước chuyến thăm đã kỳ vọng những thỏa thuận đạt được sẽ "viết nên một chương mới" trong quan hệ Ấn Độ - Nhật Bản thời gian tới.