Bộ trưởng Bộ Tài chính: Tháo gỡ khó khăn, đẩy nhanh giải ngân đầu tư công

Việc giải ngân vốn đầu tư công được Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ xác định là nhiệm vụ chính trị trọng tâm và chỉ đạo rất sát sao trong thời gian vừa qua nhưng tiến độ giải ngân vẫn rất chậm.

Trao đổi với báo chí xung quanh vấn đề này, Bộ trưởng Bộ Tài chính Hồ Đức Phớc cho biết, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành nhiều Nghị quyết, Chỉ thị, Công điện và các văn bản chỉ đạo; trong đó, giao nhiệm vụ cụ thể cho các bộ, cơ quan trung ương và địa phương nhằm mục tiêu phấn đấu giải ngân hết kế hoạch vốn đầu tư công nguồn ngân sách đã được giao.

Tuy nhiên, tỷ lệ giải ngân 3 tháng đầu năm 2023 còn thấp. Theo báo cáo của Bộ Tài chính, ước giải ngân kế hoạch đầu tư vốn ngân sách nhà nước năm 2023 đến ngày 31-3-2023 là 73.192,092 tỷ đồng, đạt 10,35% kế hoạch Thủ tướng Chính phủ giao.

Việc chậm giải ngân vốn đầu tư công còn nhiều khó khăn, vướng mắc và tập trung ở tất cả các khâu trong quy trình quản lý dự án đầu tư; trong đó có khó khăn, vướng mắc trong quy định của luật pháp đối với dự án đầu tư công.

Năm 2021, 2022 là các năm đầu của kế hoạch trung hạn 2021-2025, lượng dự án khởi công mới lớn, đặc biệt triển khai nhiều dự án quan trọng quốc gia dẫn đến một số thời điểm thiếu vật liệu, đất, đá, cát sỏi. Giá nguyên vật liệu biến động lớn mà chưa có đơn giá điều chỉnh kịp thời cũng là rào cản đối với thực hiện và giải ngân các dự án.

Ngoài ra, với mục tiêu phục hồi sau Covid-19, việc giải ngân vốn đầu tư công hai năm trở lại đây gặp phải thách thức do vốn đầu tư công hằng năm rất lớn, kế hoạch đầu tư nguồn ngân sách nhà nước năm 2023 là gần 726.684 tỷ đồng, tăng 23% so với năm 2022. Trong khi giai đoạn 2016-2020 vốn đầu tư công trung bình mỗi năm chỉ trên 400.000 tỷ đồng.

Vì vậy, mặc dù giá trị tuyệt đối về giải ngân năm 2021 và năm 2022 đều cao hơn so với các năm trước, tuy nhiên về tỷ lệ so với tổng kế hoạch giao thì vẫn thấp hơn.

Trước những khó khăn và thách thức như vậy, nhưng dưới sự quan tâm, chỉ đạo sát sao của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, cùng với nhiều giải pháp cụ thể, đặc biệt là tháo gỡ các nút thắt về cơ chế chính sách, do vậy năm 2023, dự kiến giải ngân vốn đầu tư công sẽ có những bước tiến mạnh hơn so với các năm trước.

Bộ trưởng Bộ Tài chính Hồ Đức Phớc cho rằng, cần chủ động tháo gỡ các khó khăn để thúc đẩy giải ngân nguồn vốn đầu tư công.

Trong quy định hiện nay, để khơi thông dòng vốn đầu tư công, cần có các giải pháp căn cơ, lâu dài. Đó là sửa đổi, hoàn thiện quy định pháp luật theo hướng thông thoáng, giảm vướng mắc, chẳng hạn như tách phần giải phóng mặt bằng triển khai trước, phân cấp chủ quản đầu tư, nghiên cứu thêm trường hợp chủ đầu tư có thể chủ động sử dụng một số khoản kinh phí hợp pháp ngoài kế hoạch đầu tư công trung hạn (kể cả nguồn vốn chi thường xuyên) để lập dự án, chuẩn bị đầu tư trước thay vì phải đợi tổng hợp hay bổ sung vào kế hoạch đầu tư công trung hạn.

Các quy trình quản lý hiện hành cũng cần phân cấp mạnh hơn, toàn diện hơn, không quy định giữ một vài khâu quản lý ở trên đối với các nội dung đã phân cấp cho cấp dưới (như thẩm định thiết kế cơ sở...).

Cũng theo Bộ trưởng Hồ Đức Phớc, hiện nay, do quy định của pháp luật về đầu tư công dẫn đến một số khó khăn, vướng mắc gây chậm trễ trong triển khai các dự án sử dụng vốn đầu tư công.

Cụ thể, dự án sau khi được giao vốn (trung hạn và hằng năm) cho nhiệm vụ chuẩn bị đầu tư mới bắt đầu thực hiện các bước lập, thẩm định quyết định chủ trương đầu tư; lập, thẩm định, quyết định đầu tư dự án. Khi xong thủ tục chuẩn bị đầu tư (phê duyệt xong dự án) mới thông báo vốn để thực hiện dự án, triển khai các bước tiếp theo như lập thiết kế, dự toán, đấu thầu lựa chọn nhà thầu...

Quy trình này phải thực hiện qua nhiều bước với nhiều khâu thẩm định, nên từ khi dự án bắt đầu bước thủ tục đến khi giải ngân được thường mất từ 6 tháng đến 1 năm, đối với dự án nhóm A có thể tới 2 năm.

Các dự án đầu tư xây dựng thường gắn với giải phóng mặt bằng. Tuy nhiên, đền bù giải phóng mặt bằng được thực hiện đồng thời với quy trình thực hiện dự án, vì vậy nhiều trường hợp dự án đã đấu thầu xong nhưng chưa có mặt bằng để thi công.

Dự án đã có Quyết định đầu tư, được giao vốn thực hiện mới bắt đầu lập dự toán, tổ chức đấu thầu lựa chọn nhà thầu (thường kéo dài từ 1-3 tháng).

Trước những bất cập trên, giải pháp cần tính đến là tạo thuận lợi tối đa cho chuẩn bị đầu tư, giải phóng mặt bằng. Do vậy, Bộ trưởng Hồ Đức Phớc cho rằng, để xử lý bất cập trên cần báo cáo Quốc hội sửa đổi, hoàn thiện quy định pháp luật và các cơ chế, chính sách liên quan để quy định thông thoáng theo hướng bên cạnh nguồn vốn đầu tư công bố trí trong kế hoạch trung hạn và hằng năm thì cho phép sử dụng kinh phí thường xuyên để thực hiện trước công tác chuẩn bị đầu tư.

Tách giải phóng mặt bằng ra khỏi dự án, thực hiện trước và độc lập, phân cấp toàn diện việc quản lý dự án, không quy định giữ một vài khâu quản lý ở trên đối với các nội dung đã phân cấp cho cấp dưới.

Để thúc đẩy giải ngân nguồn vốn đầu tư công, Bộ trưởng Hồ Đức Phớc cho biết, Bộ Tài chính đã tham mưu Chính phủ ban hành Nghị định số 99/2021/NĐ-CP ngày 11-11-2021 quy định về quản lý, thanh toán, quyết toán dự án sử dụng vốn đầu tư công.

Cơ quan kiểm soát thanh toán vốn đầu tư công thực hiện thanh toán theo quy trình "thanh toán trước, kiểm soát sau" cho từng lần giải ngân cho đến khi giá trị giải ngân đạt 80% giá trị hợp đồng thì mới chuyển sang hình thức "kiểm soát trước, thanh toán sau". Đồng thời, thời gian kiểm soát chi hiện nay đã được rút ngắn xuống chỉ từ 1-3 ngày làm việc.

Bộ Tài chính cũng đã có nhiều văn bản báo cáo Thủ tướng Chính phủ, gửi Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Bộ Tư pháp để đánh giá các vướng mắc về cơ chế và đề xuất các giải pháp tháo gỡ vướng mắc trong việc thực hiện hệ thống pháp luật về đầu tư công.

Cùng với đó, bảo đảm cân đối đủ nguồn vốn ngân sách nhà nước đáp ứng tiến độ các dự án đã được Thủ tướng Chính phủ giao kế hoạch đầu tư công trung hạn. Thực hiện kịp thời nhận xét và kiểm tra phân bổ vốn đầu tư nguồn ngân sách nhà nước hằng năm theo quy định của Luật Ngân sách Nhà nước và Nghị định số 99/2021/NĐ-CP về quản lý, thanh toán, quyết toán sử dụng vốn đầu tư công, để nhập hoặc phê duyệt dự toán ngay cho các dự án đủ điều kiện.

Ngoài ra, qua kiểm tra phân bổ, Bộ Tài chính đã có ý kiến đối với các nội dung phân bổ chưa đúng quy định, chưa đủ điều kiện kiểm soát giải ngân của các bộ, cơ quan trung ương như bố trí vốn cho các dự án khởi công mới chưa đủ điều kiện, phân bổ chưa đúng ngành, lĩnh vực theo quy định, bố trí vốn cho các dự án chuyển tiếp đã quá thời gian bố trí vốn… Trên cơ sở đó, các bộ, cơ quan trung ương có sơ sở để hoàn thiện phân bổ theo đúng quy định.

Ngay trong những tháng đầu năm, Bộ Tài chính đã ban hành các văn bản gửi các bộ, cơ quan trung ương và địa phương đề ra các nhiệm vụ, giải pháp đôn đốc các bộ, cơ quan trung ương và địa phương phân bổ, nhập dự toán để phục vụ giải ngân ngay sau khi kế hoạch vốn được cấp thẩm quyền giao.

Thời gian tới, Bộ Tài chính sẽ tổ chức tọa đàm tại 3 miền Bắc, Trung, Nam với thành phần tham dự là cơ quan quản lý, cơ quan thanh toán, các sở tài chính và các chủ đầu tư. Cuộc tọa đàm nhằm phổ biến các chỉ đạo của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ về các giải pháp đẩy mạnh giải ngân vốn đầu tư công, cập nhật và lấy ý kiến phản hồi về các cơ chế, chính sách trong quản lý, thanh toán và quyết toán đối với các dự án sử dụng vốn đầu tư công.

Bộ trưởng Bộ Tài chính trực tiếp chủ trì Tổ kiểm tra đôn đốc giải ngân tại một số địa phương, qua đó sẽ nắm bắt cụ thể hơn các vướng mắc để kịp thời báo cáo Thủ tướng Chính phủ và đề xuất các giải pháp đôn đốc, tháo gỡ.