Bảo tàng Thành phố Hồ Chí Minh: Lưu dấu một phần lịch sử Sài Gòn xưa

Công trình hơn trăm năm tuổi

Bảo tàng Thành phố Hồ Chí Minh (65 Lý Tự Trọng, quận 1, thành phố Hồ Chí Minh) có diện tích gần 2ha, được giới hạn bởi bốn con đường ở bốn phía. Công trình được khởi công xây dựng năm 1885 và hoàn thành năm 1890 theo thiết kế của kiến trúc sư người Pháp Alfred Foulhoux. Ban đầu, đây là Bảo tàng Thương mại - nơi trưng bày những sản vật trong nước. Nhưng khi xây xong, tòa nhà trở thành tư dinh của Phó Toàn quyền Đông Dương Henri Eloi Danel, sau này là dinh của các Phó Toàn quyền Đông Dương và cuối cùng là Thống đốc Nam Kỳ.

Chỉ riêng năm 1945, tòa nhà đã nhiều lần thay đổi chủ nhân. Tháng 3-1945, Nhật đảo chính Pháp, Thống đốc người Nhật Yoshio Minoda chiếm dinh. Tháng 7 năm đó, Khâm sai Nam Bộ Nguyễn Văn Sâm tới ở nhưng chưa được bao lâu thì ngày 25-8-1945, lực lượng cách mạng đã vào hạ cờ quẻ ly, kéo cờ đỏ sao vàng. Tòa nhà trở thành trụ sở Ủy ban Hành chính lâm thời Nam Bộ, rồi Ủy ban Nhân dân Nam Bộ. Ngày 10-9-1945, Trung tá B.W. Roe (Phái bộ quân sự Anh) chiếm dinh, buộc Ủy ban Nhân dân Nam bộ chuyển về dinh Đốc lý (nay là trụ sở Ủy ban Nhân dân thành phố Hồ Chí Minh).

Sau hiệp định Genève năm 1954, Ngô Đình Diệm dùng tòa nhà này làm dinh Quốc khách. Ngày 27-2-1962, dinh Độc Lập bị ném bom, Ngô Đình Diệm dời phủ Tổng thống sang đây. Ngày 1-11-1963, chính quyền Ngô Đình Diệm bị lật đổ. Năm 1966, sau khi dinh Độc Lập được xây lại, tòa nhà này trở thành trụ sở của Tối cao Pháp viện. Năm 1978, tòa nhà này trở thành Bảo tàng Cách mạng Thành phố Hồ Chí Minh, đến năm 1999 đổi tên thành Bảo tàng Thành phố Hồ Chí Minh.

Công trình Bảo tàng Thành phố Hồ Chí Minh gồm tòa nhà chính 2 tầng với diện tích 1.700m2 và tòa nhà ngang phía sau. Bố cục kiến trúc đăng đối, mang phong cách cổ điển phục hưng với khối sảnh là điểm nhấn ở giữa, hai cánh trải dài hai bên cùng hàng cột ionic - một dạng thức kiến trúc kinh điển của châu Âu. Kiến trúc công trình có sự kết hợp Âu - Á: Mặt tiền mang nét Tây phương với nhiều phù điêu mang biểu tượng thần thoại Hy Lạp nhưng phần mái lại mang dáng dấp Á Đông. Do mục đích ban đầu của tòa nhà là Bảo tàng Thương mại nên hai bên cửa chính có 2 cột trụ trang trí tượng nữ thần Thương nghiệp và Công nghiệp. Năm 1943, Thống đốc Nam Kỳ Ernest Thimothée Hoeffel cho phá bỏ hai tượng này để xây dựng mái hiên như ngày nay.

Niềm tự hào của thành phố mang tên Bác

Bảo tàng Thành phố Hồ Chí Minh có 9 không gian trưng bày chuyên đề cố định, mỗi không gian là một câu chuyện xuyên suốt tiến trình lịch sử hình thành và phát triển của Sài Gòn - thành phố Hồ Chí Minh. Ở phòng Thiên nhiên - Khảo cổ, du khách có thể chiêm ngưỡng những di vật cổ như: Rìu đá, cuốc đá, trang sức, đồ minh khí... Phòng Địa lý - Hành chính tái hiện sự phát triển của thành phố từ một vùng đất hoang sơ đến đô thị thành lũy kiểu phương Đông dưới thời Nguyễn rồi chuyển sang hình thái đô thị phương Tây thời Pháp thuộc, và cuối cùng là diện mạo hiện đại ngày nay. Ngoài ra, tại đây còn có các bản đồ cổ về lịch sử hơn 300 năm hình thành và phát triển thành phố...

Đặc biệt, không gian “Văn hóa Sài Gòn - Thành phố Hồ Chí Minh” cho thấy sự phong phú, đa dạng về văn hóa - nét đặc thù của mảnh đất phương Nam. Nơi đây trưng bày những nét văn hóa tiêu biểu của các dân tộc: Việt, Chăm, Hoa, Khmer và sự hợp lưu văn hóa làm nên vùng đất Sài Gòn...

Trong cuốn sổ lưu niệm của bảo tàng còn lưu lại những cảm xúc của du khách. Rachel - một du khách người Mỹ đã viết: “Xin cảm ơn nhân dân Việt Nam về chuyến du lịch văn hóa - lịch sử đầy ngạc nhiên và ngưỡng mộ. Tôi sẽ không bao giờ quên lòng tốt và sự hiếu khách của các bạn”. Chị Trần Thị Nhẫn, quê ở Bến Tre, hiện sống và làm việc ở thành phố Hồ Chí Minh chia sẻ: “Tôi sinh sống, học tập và làm việc ở thành phố Hồ Chí Minh gần 20 năm nhưng đây là lần đầu tiên tôi tới bảo tàng này. Có rất nhiều điều thú vị khiến tôi hiểu và yêu thành phố này hơn”.

Với những giá trị được gìn giữ, Bảo tàng Thành phố Hồ Chí Minh không chỉ là một di sản kiến trúc đô thị mà còn là một phần lịch sử đầy tự hào của đô thị Sài Gòn - thành phố Hồ Chí Minh.