Bài 1: Xứng đáng là biểu trưng Hà Nội

Chọn hình ảnh biểu tượng và thiết kế biểu trưng cho một đô thị - Thủ đô quan trọng như Hà Nội là một việc lớn, cần phải cân nhắc nhiều yếu tố mang tính đặc trưng của phần việc này. Nhân dịp này, Hànộimới xin giới thiệu với bạn đọc về quá trình xét chọn mẫu biểu trưng của Thủ đô Hà Nội kể từ năm 1997 và ý kiến của nhà quản lý văn hóa, các học giả và nghệ sĩ về Khuê Văn Các với ý nghĩa biểu tượng của Thủ đô. 

Cách đây 15 năm, UBND TP Hà Nội đã ra quyết định tổ chức cuộc thi sáng tác mẫu biểu trưng Thủ đô Hà Nội dành cho công dân toàn quốc và kiều bào ở nước ngoài. Trong suốt hai năm sau đó, Hội đồng nghệ thuật xét chọn mẫu biểu trưng gồm nhiều nghệ sĩ, nhà nghiên cứu lịch sử - văn hóa uy tín của trung ương và Hà Nội đã xem xét hàng trăm tác phẩm được gửi tới từ khắp mọi miền đất nước trước khi đi tới kiến nghị chọn Khuê Văn Các là biểu trưng chính thức của Thủ đô Hà Nội.

Năm 1997, thời điểm Hà Nội chuẩn bị bước vào chặng nước rút 10 năm hướng tới Đại lễ kỷ niệm 1000 năm Thăng Long - Hà Nội, sự cần có một biểu trưng chính thức của Thủ đô ngàn năm văn hiến trở thành yêu cầu cấp thiết. Ngày 28-5-1997, UBND TP Hà Nội đã ban hành Quyết định số 2047/QĐ-UB về việc tổ chức cuộc thi sáng tác mẫu biểu trưng Thủ đô Hà Nội. Yêu cầu đặt ra là mẫu biểu trưng Hà Nội cần phải thể hiện tính chất, đặc điểm của Hà Nội, một Thủ đô ngàn năm văn hiến và là trung tâm chính trị - văn hóa - khoa học - kinh tế của cả nước ngày càng rõ tính văn minh, hiện đại. Mẫu biểu trưng, ngoài yêu cầu về tính thẩm mỹ, sự kết hợp hài hòa giữa tính dân tộc và hiện đại thì còn phải rõ tính ứng dụng, thuận tiện cho việc in ấn, đắp nổi, phóng to, thu nhỏ, dễ thể hiện trên các loại chất liệu, công trình kiến trúc… Để bảo đảm sự khách quan, công bằng trong quá trình tuyển chọn, ngày 21-7-2007, UBND TP đã ban hành Quyết định số 2799/QĐ-UB về việc thành lập Hội đồng nghệ thuật của cuộc thi này, gồm nhiều học giả, nghệ sĩ, nhà quản lý văn hóa uy tín của trung ương và Hà Nội.

Đó là một cuộc thi đặc biệt, không chỉ bởi quy mô rộng mở mà còn ở cách thức tiến hành. Tính từ ngày 31-5-1997, ngày phát động cuộc thi cho tới ngày 19-8-1998, trong vòng hơn một năm BTC và Hội đồng nghệ thuật đã ba lần thu nhận - xét tuyển các tác phẩm được gửi đến. Tính chung cho cả ba kỳ xét tuyển, đã có 237 tác giả gửi 428 tác phẩm dự thi, xen giữa những kỳ thu nhận tác phẩm và xét chọn ấy là rất nhiều cuộc gặp gỡ, trao thưởng, góp ý với tác giả về tác phẩm nhằm có giải pháp chỉnh sửa, bổ sung; chọn mẫu hay để giới thiệu trên báo in, truyền hình, phát thanh nhằm xin ý kiến rộng rãi trong nhân dân. Ngày 15-2-1998, sau khi kết thúc đợt xét chọn thứ hai, BTC đã tổ chức triển lãm hơn 80 tác phẩm tại Nhà Thông tin - Triển lãm 45 Tràng Tiền. Lần ấy, đã có gần 300 ý kiến của nhân dân, kiều bào ta ở nước ngoài gửi cho các tác giả và BTC, góp ý với cách thể hiện của các tác giả cũng như thể hiện sự lựa chọn của riêng mình. Điều đáng nói là đa số trong hàng trăm ý kiến ấy đã đề xuất hình tượng tiêu biểu của Thủ đô Hà Nội là Khuê Văn Các hoặc Rồng bay. Đợt tuyển chọn thứ ba diễn ra từ ngày 19-5-1998 đến 19-8-1998 có tới 136 tác phẩm dự thi, cũng là đợt xét chọn khiến các thành viên Hội đồng nghệ thuật hài lòng hơn cả.

Sau nhiều vòng bỏ phiếu, Hội đồng đã quyết định chọn ba mẫu của các tác giả Phạm Ngọc Tuấn (người Việt Nam đang sống tại Pháp), Phạm Phú Oanh (Việt kiều Đức), Nguyễn Thủy Liên - được đánh giá là tiêu biểu về nội dung biểu đạt và chất lượng nghệ thuật. Trong đó, mẫu dự thi số 046 về Khuê Văn Các của tác giả Phạm Ngọc Tuấn nhận được 10/11 phiếu của Hội đồng nghệ thuật, nhận giải nhất cuộc thi; hai tác giả còn lại được nhận giải ba (không có giải nhì). Ngày 23-7-1999, UBND TP Hà Nội đã có Quyết định số 59/1999/QĐ-UB về việc công nhận mẫu của tác giả Phạm Ngọc Tuấn được sử dụng là biểu trưng chính thức của Thủ đô Hà Nội. Ngày 28-9-1999, tại kỳ họp thứ 14 - HĐND TP khóa XI, Hội đồng nhân dân TP Hà Nội đã ra Nghị quyết số 166-1999-NQ/HĐ về việc công nhận biểu trưng của Thủ đô Hà Nội. Cuối năm 1999, UBND TP Hà Nội đã có văn bản báo cáo Ban Tư tưởng - Văn hóa Trung ương (nay là Ban Tuyên giáo Trung ương) và Bộ Văn hóa thông tin (nay là Bộ VH,TT&DL) về việc công bố và đưa vào sử dụng biểu trưng nói trên, trong đó có đánh giá về mẫu biểu trưng chính thức của Thủ đô Hà Nội: Mẫu biểu trưng đã nêu được truyền thống văn hóa dân tộc qua hình tượng Khuê Văn Các, thể hiện sự vươn tới văn hóa, vươn tới tri thức loài người. Biểu trưng thể hiện Khuê Văn Các với phong cách nghệ thuật hiện đại, chắc chắn, vững vàng; cơ bản thể hiện được tính chất và đặc điểm của Thủ đô ngàn năm văn hiến, kết hợp hài hòa giữa tính dân tộc và hiện đại, thuận lợi cho việc sử dụng.

Trong thực tế, kể từ khi được công nhận, biểu trưng Thủ đô Hà Nội đã được đưa vào sử dụng rộng rãi trong công tác tổ chức các lễ hội kỷ niệm, trong hoạt động của các cơ quan Hà Nội, ban hành văn bản, công bố sản phẩm… Đặc biệt là từ sau Đại lễ kỷ niệm 1000 năm Thăng Long - Hà Nội, biểu trưng Khuê Văn Các đã trở thành hình ảnh thân thuộc, gắn bó, thực sự là hình ảnh mang tính biểu tượng của Thủ đô ngàn năm văn hiến.