| Trang sách cổ vừa sưu tầm được. |
Sau 3 năm triển khai dự án "Sưu tầm kiểm kê kho sách cổ người Dao", các cán bộ nghiên cứu Sở Văn hoá - Thông tin - Thể thao Lào Cai đã lặn lội khảo sát 121 làng người Dao, bước đầu sưu tầm được 500 cuốn sách cổ, lên danh mục các sách cổ hiện còn lưu giữ ở 80 làng thuộc huyện Bảo Yên, Bảo Thắng, Mường Khương, thị trấn Sa Pa và thị xã Lào Cai.
Trong số sách cổ đã sưu tầm và kiểm kê có tới 68% là các bộ kinh thư, các sách về tôn giáo tín ngưỡng, phong tục tập quán. Sách văn học tuy chiếm một tỉ lệ nhỏ (22,8%) nhưng có giá trị quan trọng. Bên cạnh một số dân ca (nhất là dân ca giao duyên) được những người biết chữ cổ chép lại còn khá nhiều tập truyện văn học, bao gồm một số bộ tiểu thuyết cổ của Trung Quốc. Đặc biệt, từ trước đến nay các nhà nghiên cứu nước ta mới chỉ sưu tầm được 2 truyện thơ người Dao thì riêng trong dự án này đã tìm thấy 23 truyện thơ lần đầu tiên được phát hiện ở vùng người Dao như: "Hàn Bằng", "Đàm Thanh", "Bát Nương", "Lâu Cảnh", "Trạng Nghèo", "Đô Nương truyện", "Đặng Nguyên Huyện truyện", "Bá Giai truyện", "Thần sắt ca"... Trong số đó, truyện thơ kể về hành trình tìm đất vất vả của người Dao chiếm số lượng nhiều hơn cả (40%). Một số truyện tuy có chủ đề khác nhưng trước khi đề cập đến nội dung chính cũng kể về cuộc hành trình của người Dao.
Người Dao có nguồn gốc xa xưa ở đảo Hải Nam (Trung Quốc), hiện có 620.538 người Dao ở Việt Nam. Trong 7 nhóm người Dao ở VN thì ở Lào Cai có 3 nhóm: Dao Tuyển, Dao Nga Hoàng và Dao Làn Tẻn (còn gọi là Dao chàm). Trước đây, chưa có nhiều tư liệu nghiên cứu về người Dao ở VN nói chung và người Dao ở Cao Bằng nói riêng, nhiều nhà nghiên cứu cho rằng người Dao di cư sang VN từ thời Lý và chỉ có một đợt di cư lớn. Song với nguồn sách cổ ta sưu tập được vừa qua, bức tranh lịch sử người Dao đã hiện lên rõ nét và xác thực hơn. Theo đó, người Dao bắt đầu di cư sang VN khoảng thời Lê (vào khoảng cuối thế kỷ 17). Để đến được đất VN, miền đất như được mô tả trong một tín thư của người Dao là nơi "quả bí ngô to như cái thúng, bắp ngô to như con lợn con, vua nước Nam rất quý hiền nhân", người Dao đã phải trải qua cuộc hành trình muôn phần gian khổ vượt biển, vượt núi, vượt sông. Giờ đây, người Dao định cư ở núi, nhưng cuộc hành trình vượt biển này đã in dấu trong nhiều phong tục, nghi lễ của người Dao và được ghi lại rất tỉ mỉ trong sách cổ.
Người Dao di cư sang nước ta theo nhiều đợt, trước hết đã xác định được 3 tuyến chính. Nhóm di cư sớm nhất là những người Dao Tuyển đi từ đảo Hải Nam, qua Phòng Thành, tới Bắc Giang. Tới đây, họ di chuyển theo các hướng khác nhau. Hướng thứ nhất, theo sông Lô tới Hà Giang, nay gọi là người Dao áo dài. Nhóm thứ hai, theo sông Chảy tới Lào Cai, nay gọi là Dao Tuyển. Hướng thứ 3, ở lại vùng Nga Hoàng (Yên Lập - Yên Phúc) một thời gian, sau đó di chuyển tới Văn Chấn, rồi Văn Bàn (giáp giới 2 tỉnh Yên Bái - Lào Cai hiện nay). Nhóm này nay còn gọi là người Dao quần chẹt.
Ở Lào Cai, ông Nguyễn Liễn - nguyên là chuyên viên bảo tàng tỉnh - đã sưu tầm được một số bảng văn có giá trị là "Quá sơn bảng", ghi rõ nguồn gốc lịch sử, quá trình thiên di của người Dao. Dựa vào các bảng văn này sẽ nghiên cứu được hướng di cư, lịch sử di cư của người Dao, cũng như tinh thần đấu tranh bất khuất của đồng bào. Đặc biệt, nhờ sự giúp đỡ của nghệ nhân Hoàng Sĩ Lực, Đặng Văn Thưởng, Chảo Văn Quẩy, Đặng Văn Quẩy, các cán bộ sưu tầm phát hiện 8 tín ca cổ của người Dao. Trong đó có một số cuốn ghi rõ năm di cư, lịch sử khởi nghĩa của người Dao. Trong sách cổ "Bàn Nhị Quân" kể lại cuộc khởi nghĩa của người Dao ở Bảo Hà, Lục Yên, Bắc Hà chống giặc Cờ vàng Hoàng Sùng Anh và bọn quan lại cai trị hà khắc của triều Tự Đức ở vùng Châu Thuỷ Vĩ, Văn Bàn. Nghiên cứu một số sách cổ "Quốc Vương ca" sưu tầm ở xã Nậm Đét huyện Bắc Hà, ta thấy rõ diễn biến chủ yếu của cuộc khởi nghĩa Giáp Dần tháng 10.1914 tại Lục Yên (Yên Bái) và Bảo Yên (Lào Cai) chống Pháp xâm lược.
Trong thời gian tới, Sở Văn hoá TT-TT Lào Cai sẽ giới thiệu 30 tác phẩm văn học của người Dao. Hy vọng đây sẽ là bước phát triển mới trong đề án "Bảo tồn và phát huy bản sắc văn hoá các dân tộc" do UBND tỉnh Lào Cai đang chỉ đạo ngành VHTT thực hiện.
Theo LĐ
