Ukraine: Một lựa chọn khó khăn

Sự kiện này, đồng nghĩa với việc Ukraine không sẵn sàng gia nhập Liên minh thuế quan do Nga khởi xướng khiến quan hệ Ukraine - Nga trở nên căng thẳng, làm dấy lên lo ngại xảy ra "cuộc chiến thương mại" giữa hai nước.

Lo ngại này hoàn toàn có cơ sở khi cùng thời điểm nội các Ukraine thông qua văn kiện ngót 1.000 trang nêu trên, Tổng thống Nga Vladimir Putin đã lên tiếng cảnh báo sẽ thực hiện các biện pháp bảo hộ nền công nghiệp trong nước nếu Kiev ký Hiệp định. Trước đó, Thủ tướng Nga Dmitry Medvedev cũng cảnh báo quyết định của Kiev làm thay đổi mối quan hệ kinh tế truyền thống bền chặt với Nga, vốn là đối tác thương mại lớn nhất của Kiev.

Có nhiều lý do dẫn đến những phản ứng khá gay gắt từ Mátxcơva. Thứ nhất, Nga cho rằng, việc Ukraine hướng tới mở rộng đáng kể cơ chế hải quan với EU, hàng hóa từ EU sẽ được tự do lưu thông qua biên giới Ukraine mà không phải đóng thuế nhập khẩu hoặc kiểm tra vệ sinh dịch tễ. Lẽ dĩ nhiên, đây sẽ là mối đe dọa không nhỏ với thị trường Nga. Thứ hai, Ukaine đang nắm giữ một vị trí địa - chính trị quan trọng với cả EU và Nga. Trong các nước từng thuộc Liên bang Xô viết, Ukraine có dân số lớn thứ 2 (45 triệu người), nền kinh tế lớn thứ 2 (trị giá khoảng 136 tỷ USD), chỉ đứng sau Nga. 25% nguồn khí thiên nhiên EU sử dụng đến từ Nga và 80% lượng khí đó được chuyển qua Ukraine... Điều đó có nghĩa Ukraine là cầu nối quan trọng trong ngành công nghiệp xuất khẩu dầu khí của Nga. Vì thế, nhiều năm gần đây, cuộc chiến giành ảnh hưởng với Ukraine giữa Nga và EU chưa lúc nào có dấu hiệu thuyên giảm. Nếu Kiev liên kết thương mại với EU, hiển nhiên sẽ ảnh hưởng tới tham vọng xây dựng một không gian kinh tế mới với nòng cốt là Liên minh thuế quan do Nga làm trụ cột; đồng thời tạo điều kiện cho phương Tây xâm nhập sâu hơn vào không gian hậu Xô viết như "sân sau" của xứ Bạch dương.

Nhìn nhận một cách công bằng thì gia nhập Liên minh thuế quan do Nga thành lập hay liên kết với EU bằng một hiệp định đều có lợi cho Ukraine. Tuy nhiên, trong ngắn hạn thì Liên minh thuế quan với Nga là một lựa chọn nhiều lợi ích hơn. Vì, mặc dù thị trường EU có quy mô lớn gấp 10 lần Liên minh thuế quan do Nga khởi xướng nhưng, hàng hóa Ukraine hầu như chưa có chỗ đứng tại đây. Trong khi đó, nếu gia nhập Liên minh thuế quan, Ukraine sẽ ngay lập tức có quyền mua dầu mỏ và khí đốt từ Nga với giá thấp cùng nhiều ưu đãi khác.

Dễ hiểu là Ukraine không muốn mất lòng bên nào, dù là láng giềng lâu năm hay người bạn mới đầy quyền lực. Nhưng, lựa chọn dành cho đất nước bên bờ biển Đen chỉ có một và Kiev kỳ vọng nhiều vào một tương lai sáng sủa hơn nếu ký Hiệp định liên kết Ukraine - EU. Tuy nhiên, chưa rõ hiệp định với EU - dù không ngăn cản Ukraine hợp tác với Liên minh thuế quan - có là liều thuốc giúp vực dậy ngay nền kinh tế đang ốm yếu hay không nhưng con đường phía trước của Ukraine được dự báo là sẽ đầy thử thách và thử thách đầu tiên, lớn nhất sẽ đến từ Nga.

Ngay từ khi Kiev có xem xét ý định liên kết với EU vào giữa tháng 8 vừa qua, Nga đã siết chặt thủ tục hải quan với hàng nhập khẩu từ Ukraine tại biên giới với Nga bằng biện pháp kiểm tra 100% hàng hóa đến từ Ukraine. Trong bối cảnh tỷ trọng thương mại của các nước thuộc Liên minh thuế quan đang chiếm 40% ngoại thương của Ukraine, tương đương 70 tỷ USD/năm, riêng với Nga đã là 50 tỷ USD, việc Mátxcơva ngừng nhập khẩu từ Ukraine những ngày vừa qua là cú giáng mạnh vào nền kinh tế nước này. Theo đánh giá sơ bộ của Ukraine, chỉ trong vài ngày Nga áp dụng siết chặt thủ tục hải quan, khối lượng sản xuất của nước này đã giảm 7-10% và tốc độ tăng trưởng GDP có thể giảm đến 1,5% nếu tình hình tiếp tục kéo dài. Đây quả thật là một bài học đắt giá không chỉ cho Kiev khi quyết định mở cửa với một thị trường mới.