Tỷ lệ sinh thấp ở Nhật Bản: Nguy cơ xói mòn sức mạnh quốc gia

Nếu tỷ lệ sinh thấp duy trì, nhiều khả năng năm 2022 Nhật Bản sẽ ghi nhận lần đầu tiên số trẻ được sinh hằng năm ở mức dưới 800.000 trẻ, thấp nhất kể từ khi Nhật Bản bắt đầu khảo sát về dân số và thấp hơn khoảng 10.000 trẻ so với năm 2021. Trong Sách trắng 2022 về tỷ lệ sinh giảm do Văn phòng Nội các Nhật Bản công bố có nêu rõ, đại dịch Covid-19 lây lan đã làm giảm số lượng các cặp kết hôn và mang thai so với trước đại dịch, những người ở độ tuổi 20 và 30 cũng lo lắng về hôn nhân, thu nhập, việc làm và gia đình hơn các nhóm tuổi khác. Trong khi số lượng người trên 65 tuổi tiếp tục tăng (hiện chiếm hơn 28% dân số) thì tỷ lệ sinh vẫn ở mức thấp. Một phụ nữ Nhật Bản có thể sinh trung bình 1,3 con trong suốt cuộc đời - thấp hơn nhiều so với mức 2,1 con cần thiết để duy trì quy mô dân số hiện tại. Đây rõ ràng là tín hiệu không tốt cho mối quan tâm về dân số già và thiếu hụt lao động.

Tỷ lệ sinh thấp kết hợp với hạn chế nhập cư đã đẩy tuổi trung bình ở nền kinh tế lớn thứ ba thế giới cao hơn bất kỳ quốc gia công nghiệp hóa nào khác. Dân số Nhật Bản được dự đoán sẽ giảm mạnh vào giữa thế kỷ này, xuống còn khoảng 88 triệu vào năm 2065 (giảm 30% trong 45 năm).

Giống như nước láng giềng Hàn Quốc, phụ nữ Nhật Bản ngày càng miễn cưỡng kết hôn và sinh con một phần do cơ hội kinh tế của họ được cải thiện nhanh chóng. Yuka Minagawa, Phó Giáo sư tại Đại học Sophia ở Tokyo, cho biết tỷ lệ sinh thấp một phần là dấu hiệu của những tiến bộ mà phụ nữ Nhật Bản đã đạt được trong những năm gần đây. Tỷ lệ phụ nữ tham gia học đại học bắt đầu tăng nhanh vào cuối những năm 1980 và đạt 51% vào năm 2020. Tỷ lệ có việc làm của phụ nữ trẻ cũng tăng lên đáng kể... Bên cạnh đó, tỷ lệ kết hôn giảm ở Nhật Bản cũng là do sự tồn tại dai dẳng của vai trò giới trong gia đình truyền thống, đặt gánh nặng lớn lên vai phụ nữ trong việc quản lý công việc nhà và chăm sóc con cái.

Lo ngại về những hậu quả kinh tế và xã hội liên quan đến mức sinh thấp kéo dài và già hóa dân số nhanh chóng, Chính phủ Nhật Bản đã đưa ra một loạt các chương trình giải quyết mức sinh thấp vào giữa thập niên 90 của thế kỷ trước. Trọng tâm ban đầu là cung cấp hỗ trợ nuôi dạy con cái thông qua việc tăng cường cung cấp các dịch vụ chăm sóc trẻ em và ủng hộ sự cân bằng giữa công việc và cuộc sống tốt hơn. Đặc biệt, những năm gần đây, mức sinh thấp đã trở thành một phần không thể thiếu trong định hướng chính sách công tổng thể của Nhật Bản.

Tuy nhiên, bất chấp những nỗ lực liên tục và toàn diện, các chính sách của Nhật Bản đã không đạt được mục tiêu tăng tỷ lệ sinh để giảm thiểu tác động kinh tế và xã hội của tình trạng suy giảm và già hóa dân số. Tỷ lệ sinh ngày càng thấp đang gây thêm áp lực cho Chính phủ Nhật Bản trong bối cảnh Nhật Bản vẫn đang nỗ lực tìm cách duy trì quỹ hưu trí quốc gia ngày một phình to, bảo đảm hệ thống y tế và chăm sóc người cao tuổi khi dân số ngày càng già hóa.

Theo Giáo sư Yu Shibata tại Viện Nghiên cứu nhân chủng học và môi trường, thuộc Đại học Tokyo, để cải thiện tình trạng này là không hề dễ dàng, đặc biệt trong bối cảnh tình hình kinh tế toàn cầu nói chung và tại Nhật Bản nói riêng đối mặt với nhiều khó khăn, tác động trực tiếp đến kế hoạch sinh con của các gia đình. Để làm được điều này, Nhật Bản phải cố gắng giảm bớt gánh nặng tài chính cho các cặp vợ chồng trẻ liên quan đến sinh nở, chăm sóc con và học phí.