TS Nguyễn Sĩ Dũng, nguyên Phó Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội:Cần tái cấu trúc cơ chế quản lý khi không tổ chức cấp huyện

Báo Hànộimới đã có cuộc trao đổi với TS Nguyễn Sĩ Dũng, nguyên Phó Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội về vấn đề này.

Bỏ cấp huyện để nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước

- Một trong những yêu cầu được dư luận xã hội quan tâm nhất hiện nay mà Kết luận số 127-KL/TƯ đề cập là nghiên cứu định hướng không tổ chức cấp huyện. Quan điểm của ông về vấn đề này như thế nào?

- Chủ trương này có tác động rất lớn đến mô hình quản trị quốc gia. Nước ta sẽ chuyển từ một nước có 4 cấp chính quyền, thành một nước chỉ có 3 cấp chính quyền như đa số các nước trên thế giới.

Việc giảm bớt một cấp trung gian sẽ giúp tinh gọn bộ máy, tiết kiệm ngân sách và nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước. Cấp tỉnh sẽ trực tiếp quản lý cấp xã, phường mà không qua cấp quận, huyện (trong bài này gọi tắt là cấp xã, huyện), giúp rút ngắn quy trình ra quyết định. Đồng thời, chính quyền cấp xã sẽ phải vận hành hiệu quả hơn để đáp ứng yêu cầu quản lý trực tiếp từ cấp tỉnh.

Điều này đồng nghĩa với việc cấp xã sẽ được trao thêm quyền hạn, chịu trách nhiệm nhiều hơn trong các lĩnh vực quan trọng như quản lý đất đai, ngân sách và cung cấp dịch vụ công. Tuy nhiên, để đảm nhận tốt các nhiệm vụ này, cấp xã cần được bổ sung nhân sự, nâng cao năng lực quản lý tài chính và đẩy mạnh chuyển đổi số nhằm cải thiện năng lực điều hành.

- Khi không tổ chức cấp huyện, theo ông, cần đổi mới cơ chế quản lý và vận hành bộ máy chính quyền địa phương ra sao để bảo đảm hiệu quả và tránh xáo trộn?

- Việc không tổ chức cấp huyện đòi hỏi sự tái cấu trúc cơ chế quản lý theo hướng tỉnh trực tiếp quản lý cấp xã, đồng thời đẩy mạnh ứng dụng chuyển đổi số để bảo đảm bộ máy vận hành hiệu quả mà không gây xáo trộn lớn.

Trước hết, cấp tỉnh cần được tăng cường năng lực quản lý với một mô hình tổ chức linh hoạt hơn. Thay vì duy trì chính quyền cấp huyện, tỉnh có thể thiết lập văn phòng đại diện tại các huyện nhằm hỗ trợ điều hành và cung cấp dịch vụ công mà không cần một bộ máy chính quyền độc lập ở cấp này. Điều này giúp rút ngắn quy trình quản lý, giảm tầng nấc trung gian và nâng cao khả năng điều hành trực tiếp của tỉnh đối với cấp xã.

Đồng thời, chính quyền cấp xã sẽ được trao thêm quyền hạn và nguồn lực để chủ động giải quyết các vấn đề tại địa phương, thay vì phải chờ chỉ đạo từ cấp trung gian như trước. Việc phân cấp mạnh hơn sẽ giúp chính quyền cơ sở linh hoạt hơn trong quản lý đất đai, ngân sách và cung cấp dịch vụ công, từ đó đáp ứng tốt hơn nhu cầu của người dân và doanh nghiệp.

Bên cạnh đó, chuyển đổi số đóng vai trò then chốt trong việc kết nối trực tiếp giữa tỉnh và xã. Việc xây dựng nền tảng dữ liệu số giúp đơn giản hóa thủ tục hành chính, tăng cường minh bạch và cải thiện khả năng giám sát. Hệ thống chính quyền điện tử và ứng dụng trí tuệ nhân tạo sẽ giúp giảm thiểu nhu cầu duy trì một bộ máy hành chính cồng kềnh, đồng thời đảm bảo các dịch vụ công được cung cấp một cách nhanh chóng, hiệu quả và không bị gián đoạn.

Tuy nhiên, để quá trình chuyển đổi diễn ra suôn sẻ, cần có một lộ trình thực hiện rõ ràng. Quá trình này phải được triển khai từng bước, từ việc điều chỉnh nhân sự, chuyển giao nhiệm vụ cho cấp xã đến đầu tư hạ tầng công nghệ nhằm bảo đảm chính quyền địa phương có đủ năng lực quản lý. Đồng thời, sự phối hợp chặt chẽ giữa tỉnh và xã, cùng với sự hỗ trợ từ trung ương, sẽ đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì tính liên tục của bộ máy hành chính và hạn chế tối đa những gián đoạn có thể xảy ra đối với người dân và doanh nghiệp.

Với cách tiếp cận này, việc bỏ cấp huyện không chỉ giúp tinh gọn bộ máy nhà nước mà còn thúc đẩy hiệu quả quản lý, phù hợp với xu hướng hiện đại hóa hành chính và xây dựng chính quyền số trong bối cảnh mới.

Nâng cao năng lực thực hiện nhiệm vụ của cấp xã

- Việc không tổ chức cấp huyện cũng sẽ chuyển nhiều thẩm quyền trực tiếp về cho cấp xã. Theo ông, vấn đề phân cấp, phân quyền, ủy quyền từ tỉnh xuống xã cần thực hiện theo hướng nào?

- Chủ trương đẩy mạnh phân cấp, phân quyền và ủy quyền từ tỉnh xuống xã đã được cụ thể hóa trong Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 2025, vừa được Quốc hội thông qua tại kỳ họp bất thường lần thứ chín. Luật này nhấn mạnh nguyên tắc “địa phương quyết, địa phương làm, địa phương chịu trách nhiệm”, tạo cơ sở pháp lý vững chắc để chính quyền địa phương phát huy tính chủ động, sáng tạo và tự chịu trách nhiệm trong quản lý hành chính.

Trước đây, theo Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2019), việc phân quyền cho các cấp chính quyền địa phương phải được quy định trong luật, khiến quá trình này bị ràng buộc chặt chẽ và thiếu linh hoạt. Tuy nhiên, từ ngày 1-3-2025, khoản 1 Điều 12 của Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 2025 mở rộng phạm vi phân cấp, phân quyền, ủy quyền, cho phép không chỉ luật mà cả nghị quyết của Quốc hội cũng có thể quy định những nội dung này. Điều này giúp làm rõ trách nhiệm của từng cấp chính quyền, hạn chế tình trạng chồng chéo hoặc bỏ sót thẩm quyền, đồng thời bảo đảm tính minh bạch và thống nhất trong tổ chức bộ máy nhà nước.

Trong bối cảnh không tổ chức cấp huyện, cấp xã sẽ được giao nhiều thẩm quyền hơn, đặc biệt trong các lĩnh vực như quản lý đất đai, ngân sách, cấp phép xây dựng, dịch vụ công và phát triển kinh tế - xã hội tại địa phương. Điều này giúp chính quyền xã trở thành đầu mối giải quyết trực tiếp các vấn đề của người dân và doanh nghiệp, thay vì phải qua cấp trung gian như trước đây. Tuy nhiên, để cấp xã thực sự đủ năng lực đảm nhận các nhiệm vụ mới, việc phân cấp, phân quyền cần đi đôi với ba giải pháp cốt lõi: Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, bảo đảm nguồn lực ngân sách và đẩy mạnh chuyển đổi số.

Do đó, cần có chương trình đào tạo, bồi dưỡng cán bộ xã để đáp ứng yêu cầu quản lý phức tạp hơn, đồng thời bảo đảm cơ chế phân bổ ngân sách hợp lý giúp các địa phương có đủ nguồn lực thực hiện nhiệm vụ. Quan trọng hơn, việc triển khai chính quyền điện tử và chuyển đổi số sẽ giúp cấp xã vận hành hiệu quả hơn, rút ngắn thời gian xử lý công việc và nâng cao tính minh bạch trong quản lý.

Nhìn chung, nếu được thực hiện đồng bộ và bài bản, việc phân cấp, phân quyền mạnh mẽ hơn cho cấp xã trong bối cảnh không tổ chức cấp huyện sẽ giúp nâng cao hiệu quả quản lý, giảm bớt thủ tục hành chính rườm rà và tạo động lực cho sự phát triển bền vững ở cấp cơ sở.

- Ông có nhấn mạnh chuyển đổi số đóng vai trò then chốt, giúp kết nối trực tiếp giữa tỉnh và xã. Vậy, giải pháp cụ thể ra sao, thưa ông?

- Việc bỏ cấp huyện đồng nghĩa với việc khối lượng công việc hành chính sẽ dồn lên tỉnh và xuống xã, đòi hỏi chính quyền cấp xã, đặc biệt ở các vùng cao, miền núi, phải nhanh chóng thích ứng với mô hình quản lý số hóa. Để bảo đảm chính quyền cơ sở vận hành hiệu quả trong môi trường số, cần triển khai đồng bộ ba nhóm giải pháp trọng tâm.

Trước hết, nâng cao năng lực số cho cán bộ địa phương là yêu cầu cấp thiết. Nhà nước cần tổ chức các chương trình đào tạo về sử dụng hệ thống chính quyền điện tử, đặc biệt chú trọng đến cán bộ tại các vùng khó khăn, nơi khả năng tiếp cận công nghệ còn hạn chế. Các khóa học trực tuyến kết hợp hướng dẫn trực tiếp sẽ giúp đội ngũ cán bộ xã làm quen và thuần thục các công cụ số, từ đó nâng cao hiệu quả xử lý công việc hành chính trong môi trường trực tuyến.

Bên cạnh yếu tố con người, hạ tầng công nghệ cũng cần được đầu tư đồng bộ để bảo đảm kết nối thông suốt giữa tỉnh và xã. Hiện nay, nhiều xã miền núi vẫn còn thiếu trang thiết bị và mạng internet ổn định, gây cản trở trong việc triển khai chính quyền số. Do đó, việc mở rộng hạ tầng viễn thông 4G/5G, phổ cập máy tính và ứng dụng các phần mềm quản lý hành chính tới tận cấp xã là điều kiện tiên quyết để giúp bộ máy địa phương vận hành trơn tru trên nền tảng số.

Ngoài ra, để bảo đảm quá trình chuyển đổi số diễn ra suôn sẻ, cần thiết lập các bộ phận hỗ trợ kỹ thuật từ cấp tỉnh để hướng dẫn, xử lý sự cố từ xa cho cấp xã. Đồng thời, quá trình số hóa cần được thực hiện theo lộ trình hợp lý, ưu tiên triển khai các thủ tục hành chính phổ biến trước, tránh tạo áp lực đột ngột lên đội ngũ cán bộ địa phương. Điều này không chỉ giúp chính quyền xã từng bước thích nghi mà còn bảo đảm tính hiệu quả và ổn định trong vận hành.

Nếu được thực hiện đồng bộ, những giải pháp này sẽ giúp cấp xã nâng cao năng lực quản lý, rút ngắn quy trình xử lý công việc và tăng cường tính minh bạch trong hoạt động hành chính. Quan trọng hơn, chuyển đổi số không chỉ giúp kết nối trực tiếp giữa tỉnh và xã mà còn tạo nền tảng vững chắc để xây dựng một nền hành chính hiện đại, hiệu quả và phục vụ người dân tốt hơn.

- Trân trọng cảm ơn ông!